daxil olur.)
D ə r v i ş. Salam əleyküm.
X ı r d a x a n ı m və N u r c a h a n. Əleyküm salam, ağa dərviş, buyur otur.
Də r v i ş. Xanımcan, dəxi nə oturum, bu gün sübh tezdən Hacı Məhəmmədtağı və Hacı Kərim gəldilər mənim mənzilimə və mənə təklif etdilər ki, bu gecə cəm olalar mənim mənzilimə və mən onlar üçün dua yazım. Söhbət arasında mənə məlum etdilər ki, bu saat onlar gəlirlər təzə həkimin yanından. Guya İskəndər bəy onlardan çox iltimas edib ki, onlar sizin qulluğunuza gəlsinlər namzədlik üçün və onlar şal və üzük tədarükünə düşüblər… İndi, xanımcan, bildinizmi mənim dualarımın hikmətini?!
X ı r d a x a n ı m və N u r c a h a n (səcdəyə enib). Allah, sənə şükür. Allah, sənə şükür.
(Əbdürrəhman bəy daxil olur.)
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Arvad, dünən sən mənim başıma nədən ötrü o müsibəti açırdın? Məgər övrətdə səbr olmaz, ağzına gələn hədyanı söylər? İndi necə oldu?
X ı r d a x a n ı m. Necə olacaq, şükür olsun Allahın dərgahına. Gözünü sil, dürüst bax gözümə… İndi bilirsənmi arvadın da qoçağı olar.
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Xa! Xa! Xa! Arvad. Mənim qoçaq arvadım. Xa! Xa! Xa! Daldan atılan daş topuğa dəyər… Təklifini sevdim.
X ı r d a x a n ı m. Gördün bu qara nərin hünərini? Gərək əlimdən, ayağımdan öpəsən.
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. O qara nər ikicə pula dəyməz və hər nə iş tutsa özün biabır elər, necə ki dünən dedim.
X ı r d a x a n ı m. Kişi, Allahı sevərsən sən məni qorxuzursan. Nə var, tez ol, tez de görüm?
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Nə olacaq? Sənin İskəndər bəyinin arvadı bu saat faytondan düşdü, yanında balaca oğlu.
X ı r d a x a n ı m. A Nurcahan, a dərviş, bu kişi nə danışır? Dəli olmusan, a kişi, nədi?
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Mən niyə dəli oluram? Dəli sənin kimi olur ki, belə bambılı dərviş başına ip salıb dəli kimi oynadır.
X ı r d a x a n ı m. Əbdürrəhim, Pəri, Nurcahan, bu saat mənə bir xəbər, ay, ürəyim çatladı!.. Mənə bir az su! Tez! Öldüm, ay su.
Ə b d ü r r ə h i m. Xanım, doğrudur, mən özüm İskəndər bəyin gədəsini gördüm.
X ı r d a x a n ı m (Əbdürrəhimə). Vur boyunlarına bu bihəya uşaqlarının, çıxart çölə, çıxart çölə bunları… Ay, ürəyim çatladı…
Ə b d ü r r ə h i m (Nurcahanı və dərvişi çıxardır). İtilin buradan bihəya uşaqları. (Xırda xanımın ürəyi gedir.)
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y (Xırda xanımı qucaqlamış). Özünü toxtat, yassar olma. Əbdürrəhim, su! Tez, tez ha! Ay aman su. A qız, özünü toxtat deyirəm sənə. (Səkinə və Pəri tələsik daxil olurlar, qucaqlayırlar Xırda xanımı.)
S ə k i n ə x a n ı m. Ana, sənə qurban olum, nə qayırırsan? Uy Allah, uy!..
SONRAKI PEŞMANÇILIQ FAYDA VERMƏZ
(3 məclisdə)
S ə l m a n b ə y – təzə evlənmiş dəftərxana mirzəsi
S ə l b n a z x a n ı m – onun övrəti
S ə t t a r b ə y – onun əmisi oğlu
F a t m a x a n ı m – onun anası
Ş a m a m a x a n ı m – Səttar bəyin övrəti
Ç i ç ə k x a n ı m – onun qayınanası
K ü r d Ə l ə k b ə r – Səlman bəyin nökəri
ƏVVƏLİNCİ MƏCLİS
Əhvalat vaqe olur Səlman bəyin otağında; Səlman bəy əyləşib otağın bir tərəfində, yanında dəftərxana kağızları. Səlbnaz xanım oturub bir tərəfdə, yanında podnos və neçə stəkan-nəlbəki.
S ə l b n a z x a n ı m. Genə çay içməmiş getdi.
F a t m a x a n ı m. Dədəmin dərdin içsin. Neyniyim içmədi, çox mənim vecimə idi!
S ə l b n a z x a n ı m (kənara). Allah, sən özün xətadan saxla, genə pis başlayıb.
F a t m a x a n ı m. Vallah, mən özüm bu saat bir haldayam ki, nəinki Səlmanı, qardaşlarımı da gözümün qabağında doğrasalar, əhvalıma təfavüt eləməz.
S ə l b n a z x a n ı m (kənara). Genə bərk tutulub, Allah sən özün xətadan saxla. (Ələkbər daxil olur, əlində samavar, çaynik üstdə, samavarı qoyur Səlbnaz xanımın yanında.)
F a t m a x a n ı m (Ələkbərə). O boynunu yerə soxduğum getdi?
Ə l ə k b ə r. Kimi buyurursan, xanım?
F a t m a x a n ı m. O adı batmış oğlum.
Ə l ə k b ə r. Bəli, getdi.
F a t m a x a n ı m. Getsin, neynək. Boynu ha yanının altında qalmayacaq, həlbət gələr. Mən bu gecə sabaha kimi can vermişəm, səsimi qonşular eşidibdi, buradanca bura bir gəlib deyən olmayıbdı ki, niyə ölürsən. (Ələkbər gedir.)
S ə l b n a z x a n ı m (kənara). Bu canım ölsün ki, başdan-ayağa yalandı, görəsən ürəyinin qurdunu tərpədən nədi?
F a t m a xanım. Deyən gərək mən nəyə gərəyəm, niyə ölüb qurtarmıram, Allahın çox əziz bəndəsi olmuşam?
S ə l b n a z x a n ı m (bir stəkan çay əlində). İsti-isti bu çayı iç, bəlkə tərliyəsən.
F a t m a x a n ı m (çayı tullayıb). Apar özün boğmalan… Mən həmişə çay içənlərdən deyiləm.
S ə l b n a z x a n ı m. İçmirsən, deyinən içmirəm, daha stəkanın taxsın nədi sındırırsan?
F a t m a x a n ı m. Sındırıram, belə bu əllərimin ortasından gəlir. Dədənin ha xarabasının qabın sındırmıram?
S ə l b n a z x a n ı m. Beş gün deyil ki, onları oğlun alıb gətirib.
F a t m a x a n ı m. Sənin ha qardaşın alıb gətirməyib, mənim oğlum gətirib, sənin nə borcun?
S ə l b n a z x a n ı m. Hər kim gətirib, gətirib. Evdəcə şeydi, axı niyə sınsın?
F a t m a x a n ı m. Çox artıq danışarsan, duraram hamısını cilik-cilik elərəm.
S ə l b n a z x a n ı m. Səndən hər nə desən çıxar. Qorxuram mənim özümü də döyəsən.
F a t m a x a n ı m. Səni deyəndə sən Çingiz xanın nəvəsisən? Səni döymək olmaz? Anan sarımsaq, atan soğan, sən haradan oldun belə gülməşəkər, balam?!
S ə l b n a z x a n ı m. Çox artıq danışma, sənin də atanı tanıyırlar, mənim də.
F a t m a x a n ı m. Səndə taxsır yoxdu. Taxsır mənim o arvadağızdı oğlumdadı. Elə oğlun boyuna ip ölçüm… Mən öz əlimlə öz başıma daş salmışam, sənin ananı görə-görə, gedib səni alanda.
S