ҳисоблайдиган шароитларда ортиқча эътирозларсиз яшаётганликларини кўришига имкон бер ва ҳар қандай зиёли ингсоцнинг у ёки бу турига бошқа тарафлама боқиб, муроса йўлини излашга тушади. Олигархик коллективизмга қарши важ-корсонлар “эркинлик”нинг тушуниксиз анъаналарига эмас, балки тизим ичкарисидаги қарама-қаршиликларга қаратилган бўлиши мумкин.
Меҳр-муҳаббат вазирлиги ертўлаларида О’Брайан Уинстонга партия қураётган дунё ҳақида гапириб беради:
“Қўрқув, жиноят ва зулм дунёси, топтаётган ва топталаётганлар дунёси мукаммаллашган сари тобора шафқатли бўлиб боради; оламимиз тараққиёти машаққат, изтироб ва кулфатларнинг ўсишига боғлиқ бўлади. Ўтмишдаги цивилизациялар муҳаббат ва адолат устига қурилган. Бизники эса нафратга асосланган. Бизнинг дунёда қўрқув, ғазаб, ўз-ўзини хўрлаш туйғуларидан ўзга ҳиссиётларга ўрин йўқ. […] Янги туғилганларни, худди товуқдан тухумини олгандек, оналаридан ажратиб оламиз. Жинсий майл ва эҳтиёжларни йўқ қиламиз. Кўпайиш худди қайта тикланган озиқ-овқат карточкаси сингари йиллик режа асосида амалга оширилади. Оргазмни йўққа чиқарамиз. Неврологларимиз бунинг учун керакли воситани излашмоқда. […] Бадбашара ва гўзаллар ўртасида тафовут бўлмайди. Қизиқиш ва интилишлар йўқолади, ҳаётни тадқиқ этиш ортиқ бўлмайди. Турли хил ҳузур-ҳаловатларга барҳам берилади. Аммо, ёдда тутинг, Уинстон, доимо, доимо ҳокимиятга маҳлиёлик тобора кучайиб, ўткирлашиб боради. Ҳар доим, ҳар лаҳзада ҳимоясиз душманни босиб олганлик ортидан ғолибона ва хурсанд қичқириқлар, бундан ҳузурланиш туйғуси бўлади. Агар сизга келажак қиёфаси керак бўлса, этикни тасаввур қилинг. Топталган инсон юзи – абадий…”
Бундай сўзлардан Уинстоннинг томирларида қон қотиб, тили калимага келмай қолади: у жавоб бера олмайди. Аммо бизнинг жавобимиз қуйидагича: инсон бундай эмас, қўполлик орқали пайдо бўлувчи оддий лаззат унга етарли бўлмайди. Зиёлига (афтидан, мавжуд ҳукмронликдан маҳрум бўлган зиёлиларгина бундай концепцияни илгари суришлари мумкин) ҳузур-ҳаловатнинг хилма-хил тури керак. Сиз ҳукуматга сиғиниш тобора кучайиб, мукаммаллашиб боради, демоқдасиз. Менимча эса сиз соддалик ва жўнлик ҳақида гапиряпсиз ҳамда бу ҳайвоний соддалик мантиқан олганда, ингсоцга таянч вазифасини бажариб турган интеллектуал фаолиятнинг қулашига олиб келади. Лаззат туйғуси табиатан турғун, ҳаракатсиз қолиб кетиши мумкин эмас. Сиз, улгуржи савдогарга қайтим қайтариш ҳақида эшитмагансиз чоғи? Бу айнан сиз гапирган турғун лаззат ҳисобланади. Сиз оргазмни йўқ қиламиз, деб беҳуда гапиряпсиз ва унутиб қўймоқдасизки, қў поллик лаззати – бу жинсий лаззат. Агар гўзаллик ва хунуклик орасидаги фарқни йўқ қилсангиз, сизда қўполлик лаззатини баҳолаш учун восита бўлмайди. Лекин бизнинг барча эътирозларимизга О’Брайан жавоб беради: “Мен бутунлай янги инсон ва мутлақо янги инсоният ҳақида гапиряпман”.
Ҳа, балли. Бунинг биз бир неча миллион йиллардан бери биладиган инсониятга умуман алоқаси йўқ. Янги