Корчагинага уйлансаммикан, йўқми, деган муаммо қийнар эди. У шу кунларда ўз олдида турган кўпгина бошқа масалалар каби буни ҳам на у ёқли, на бу ёқли қила олмади.
Уйланиш керак, деган фикрни ёқловчи бир қанча далиллар бор эди. Биринчидан, уйланиш тинч оилавий ҳаёт бағишларди. Шу билан бир вақтда, жинсий ҳаётни тартибга солиб, ахлоқ доирасида яшашга имкон берар эди; иккинчидан ва энг муҳими, оила ва бола-чақа ҳозирги тутуриқсиз ҳаётимга маъно беради, деб умид қилар эди. Шуларнинг ҳаммаси уйланишнинг фойдали томонини кўрсатарди. Уйланишга қарши далиллардан бири – барча ёши улғайиб қолган бўйдоқларга хос бўлган қўрқоқлик, эркни қўлдан бериб қўйишдан қўрқиш бўлса, иккинчидан, хотин кишидек сирли зотдан онгсиз равишда қўрқиш ҳисси эди.
Миссига уйланиш масаласига келганда эса (Корчагинанинг исми Мария бўлиб, барча олий табақа оилаларда расм бўлганидек, қизни шундай атар эдилар), Нехлюдовга ёққан нарса биринчидан, унинг насл-насаби, ҳамма нарсада, кийинишидан тортиб, гапириш, юриш-туриш кулишигача оддий одамлардан бирон бошқа нарса билан эмас, «андишалилиги» билан ажралиб туришида эди. Нехлюдов бу хислатига бошқача ном тополмас ва бу хислатнинг қадрини билар эди: иккинчидан эса, Мисси уни бошқалардан кўра кўпроқ қадрларди, демак, Нехлюдовнинг фикрича, уни яхши тушунарди. Миссининг шу тушунчаси, яъни Нехлюдовнинг юксак фазилатларга эга бўлганини эътироф этиши унинг назарида Миссининг ақлли, ҳушли, доно қиз эканини кўрсатарди. Миссига уйланишга қарши бўлган далиллар шулардан иборат эди: биринчидан, Миссидан кўра фазилатлари кўпроқ қизни, яъни ўзига муносиб қизни топиш мумкин, иккинчидан, Миссининг ёши йигирма еттида. Илгари у бошқа бир одам билан севишган бўлиши мумкин, деган фикр Нехлюдовни азобларди. У, Мисси ўтмишда мендан бошқа одамни севган бўлиши мумкин деган фикрга чидай олмасди. Мисси уни учратиб қолишини олдин хаёлига ҳам келтирмаган, албатта, бу ойдек равшан. Аммо, шунга қарамай, Мисси илгари бошқа одамни севган бўлиши мумкин, деган фикр Нехлюдовни таҳқирларди.
Уйланишни ёқлаб ва уйланишга қарши бўлган далиллар баравар эди. Шу сабабдан Нехлюдов ўзини ўзи мазах қилиб, мен бўридан эшагиман, дерди. У ўз олдида турган икки боғ пичаннинг қайси бирини ейишини билмай, боши қотганича қолаверди.
«Хуллас, Марья Васильевнадан (уезд дворянлар оқсоқолининг хотинидан) жавоб олмагунимча, у билан ишни бир ёқли қилмагунимча, ҳеч нарса қила олмайман», деди у ўзига ўзи.
Бир қарорга келиш учун шошилмасам ҳам бўлади, шошилмаслик керак, деган фикридан ўзи мамнун бўлди.
«Хуллас, бафуржа ўйлаб кўраман», деди у ўзига ўзи извош суднинг асфальтланган дарвозахонасига товушсизгина келиб тўхтаган пайтда.
«Жамоат ишларини қандай ҳалол бажарган бўлсам, ҳозир ҳам шундай қилишим керак. Шуниси ҳам борки, бу мароқли иш», – деди у ўзига ўзи, сўнгра швейцар ёнидан ўтиб, суд маҳкамасининг даҳлизига кирди.
V
Нехлюдов кириб келганда суд маҳкамасининг йўлагида ҳаракат кучайган эди.
Қоровуллар гоҳ елиб-югуриб, гоҳ оёқларини судраб юришар,