Qishlog‘imizda madrasa tahsilini ko‘rgan, yangichadan ham yaxshigina xabardor bir domla bo‘lardilar. Elliginchi yillarning boshlarida, universitetning birinchi kursini tamomlab, yozgi ta’tilga borganimda, shu domla bir kun meni uylariga taklif qildilar.
– Hozir Toshkentda buyuk hakim Abu Ali ibn Sino asarlariga qiziqish katta emish, – dedilar u kishi. – Asarlari arabchadan o‘zbekchaga tarjima qilinayotgan emish. Bu savob ishdan xabaring bormi, bolam?
Yosh student, men bu ishlardan bexabar edim, biroq keksa domlaning oldida «nodon»ligimni oshkor qilmaslik uchun:
– Xabarim bor, domla, – dedim, – juda katta ishlar bo‘lyapti.
– Balli, – dedilar domla quvonib, – buyuk hakimning Abu Ubayd al-Juzjoniy degan ko‘p zukko bir shogirdi bo‘lgan. Menda o‘sha odamning hazrat Ibn Sino to‘g‘risida yozilgan xotira daftari bor. Istasang o‘qib beraman.
Domla shunday deb, tokcha to‘la eski kitoblar orasidan qora jildli bir kitobni oldi. Domla arabcha kitobni o‘qib, so‘zma-so‘z tarjima qilar, men eshitar edim. G‘aroyib qo‘lyozma haqidagi bu suhbat bir necha kun davom etdi. Men boshda uncha qiziqmasam ham, keyin juda qiziqib ketdimu, oxir-pirovardida domladan kitobni so‘radim, agar domla istasa, uni toshkentlik sharqshunos olimlarga eltib berishni va’da qildim. Domla mening bu taklifimni qat’iy rad etdilar. «Yoshim va sog‘lig‘im imkon bersa, o‘zim tarjima qilib, o‘zim eltib beraman», deb javob berdilar. Ming afsuski, sal o‘tmay domla olamdan o‘tdilar. Men navbatdagi ta’tillardan birida, domlaning xonadoniga borib, bu nodir kitobni surishtirdim. Biroq kitob qayoqqadir yo‘qolgan edi. Ko‘p afsus chekdim. Ushbu asarga kirishganimdan keyin o‘ylab qarasam, ancha narsa xotiramda qolgan ekan. Xotira nozik narsa, unga ko‘p ishonib bo‘lmaydi, albatta, hechdan ko‘ra kech bo‘lsa ham degandek, Abu Ubayd al-Juzjoniy esdaliklarini yodimda qolgancha tiklashga urinib ko‘rdim (muallif).
21
Abu nasr Arroq – Ibn Sinoning zamondoshi, rassom va tarixchi.
22
Teginobod – Sabuqtegin asos solgan shahar.
23
Divsuvorlar – choparlar.
24
Juyi Mo‘liyon – Buxoroda Ibn Sino yashagan mahalla.
25
Hurmiton – hozirgi Romiton.
26
Mashhur olim, Beruniyning ustozlaridan biri.
27
O‘rta asrlarda diniy g‘oyalar vositasida feodal zulmiga qarshi qaratilgan kurashchilar oqimi.