san, Mittivoymisan?
YASAMA YO‘LBARS HANGOMASI
E, oshnajonlar-a, ja g‘alati ish bo‘ldi-da. Ikki oyoqda unchalik lapanglamasdan yura olishimga qaralsa, harqalay, odam desa degulik bo‘z bola edim, ko‘zni bir ochib yumguncha to‘rt oyoqli kuchukchaga aylanib o‘tiribman-ku. Bu ko‘rgilikning yuz berishi oltinchi sinfga havva-huvva ko‘chvolgan paytimga, qiyqiriqlar bilan boshlangan yozgi ta’tilning qoq beshinchi kuniga to‘g‘ri keldi.
Bungachayam boshimdan g‘alva arimay turuvdi o‘zi. Uch oylik hordiq e’lon qilingan zahoti, “Kallani ishlatishdan qutildiiik!” – deb hayuvlaganimcha xonadan shunqorlanib chiqayotib, uzunyo‘lak shiptidagi qandilning kuyik nokchirog‘ini almashtirayotgan elektrchiga urilib ketganimni; u desangiz, to‘g‘rima-to‘g‘ri yiqilavermay, oyog‘i ostidagi stuldan, chechan futbolchiga o‘xshab, qaychi usulida teskarisiga umbaloq oshganini; qo‘lidan uchgan nokchiroq devorga paqillab tegib, shisha siniqlaridan biri pol yuvayotgan farroshning burniga sanchilib qolganini aytmasam, ta’tilning birinchi kuni men uchun ortiqcha mashmashasiz o‘tgandek edi. Ikkinchi kungi qilig‘im andak chakkiroq bo‘ldi, menimcha.
O‘shanda, behining qayishqoq shoxidan kamon yasayotib, bu ishning chakki tomoni bo‘lishi mumkinligi sira-sira xayolimga kelmagandi. Olti yasharligimdan beri kamon otaman. Uni qanday yasashni, bir gal opog‘otamnikiga borganimda, kichik tog‘am o‘rgatgani esimda. Bu orada, tokdagi uzumlarimizni, ayniqsa, ertaki quvonchqoralarni yopirilib cho‘qilovchi qancha-qancha qushning patini to‘zg‘itdim, qancha-qancha it-mushukka jarohat yetkazdim. Muzloqda sirpanib o‘ynayotganimda boshimdan uchib tushgan quyonteri telpagimni chaynab qo‘ygan, qishlog‘imizdagi eng sayoq, eng surbet ko‘ppak sanalmish Oqchoponning o‘ng ko‘ziniyam men ko‘r qilganman.
Kamon bitgach, qurigan qamishning silliq g‘arovi ichiga uchi bigizdek o‘tkirlangan cho‘pni suqib, chiylangan ipda mahkamlab bog‘ladim. O‘q-yoy ham tayyor bo‘ldi. Bir zamonlar, hatto Alpomishdek pahlavonlarimizga asqatgan qaqshatqich qurolning zabtini sinash istagida to‘rt tomonga alangladim. Kechpishar toshnokning ustida chaqchayib turgan hakka Alpomishga ko‘p yomonliklar qilgan Surxayl kampirga o‘xshab ko‘rindiyu, unga tish qayraganimcha, kamondan o‘q uchirdim…
Qarabsizki, yana xarxasha chiqib turibdi-da!
Xo‘sh, jodugarni eslatuvchi lo‘liko‘z qushga o‘q otishning qanaqa xarxashasi bor ekan, dersiz. Agar, o‘q hakkaga tegmasdan o‘tib, devor ortidan: “Qaaaq! Qaqaaaq!!!” – degan nola eshitilmaganida, hamma ish sippa-silliq kechgan bo‘lardi, albatta. Jon holatdagi qaqag‘lashlarga qo‘shnimiz Mahay xo‘rozbozning: “E, voh! “Samuray”imni o‘ldirib qo‘yishdi-ku!” – degan vag‘illog‘i qo‘shildi. Sal o‘tmay, hovlimizda o‘zi ham paydo bo‘lib, bu yengilmas xo‘rozni qo‘tosdek keladigan qo‘chqorimga alishtirganidim, endi Xo‘ppakallangni og‘ilimga bog‘lab qo‘yasan, deb so‘lak sachratgan kuyi, meni tizg‘itishga tushdi. Pirpiraklanib, ko‘chaga qochdim.
Haytovur, Xo‘ppakalla degan urishqoq qo‘chqorimiz o‘zimizda qoldi, “Samuray”ning qanoti bor-yo‘g‘i andakkina lat yegan ekan. Xudo bir saqladi-yov!
Uchinchi kun, aslida, xuddi so‘qmoqqa suv sepgandek bo‘lib, hech bir chang-to‘zonsiz o‘tishi kerak edi. Chunki, ko‘chaga chiqayotib, yetar, bugun ko‘n-gilning gapiga kirish yo‘q, buvim sho‘rlik meni tergayverib holdan toydi, davrimda bir yayrab dam olsin, deb ichimdan tuginib qo‘yuvdim. Bekor turmaslik, omadim yurishsa, bironta qariyadan duo-puo eshitib qolish niyatida “uloqchi” bolachoqlardan birining cho‘bak otini tortib oldim-da, ariqdagi kattaroq toshlarga qadalib qolgan turli qog‘oz-u xashaklarni “saman tayoq”da qirg‘oqqa surib, suv yo‘lini tozalashga tutindim. Shu pallada uzoqdan mahalla sartaroshi Baraka-marakaning: “Eshvoynikiga ma’rakagaaa!” – degan chinqirig‘i taraldi. To‘satdan miyam tumanlashdi.
Qishloqni aylanib, erinmay surishtirib ko‘ring, Baraka-marakani yoqtiradigan biron-bir bolani topib bo‘psiz. To‘yda kichkintoylarga kun bermaydi, bir dasturxondan nariga haydasa, bir shovqinimiz yuragiga sig‘may qoladi. Ayniqsa, To‘lan-to‘lpoq qizini uzatgan to‘yda qozonga yaqinroq borganimni bilaman, yelkamdan vahshiylarcha tutamlab, ayamay siltab tashlagani po‘kanimga zildek botganidi.
Velosiped minib olgan usta, odamlarni tekin oshga chorlagan asno, tobora yaqinlashib kelaverdi. Yaqinlashayotib, menga xiralanib qarash o‘rniga, balli, Mo‘ttivoy, ariq tozalashning savobi katta, deb o‘tsa, burni bujmayib qolmasdi. Yo‘q, o‘sha turq, o‘sha bashara.
E, qaysarligim qursin – qo‘limdagi tayoqni velosipedining old g‘ildiragiga qanday tiqqanimni bilmay qolibman. Odam uchmaydi, degan gap yolg‘on ekan. Oldindagi g‘ildirak taqqa to‘xtab, velosipedning orqa tomoni tepaga ko‘tarilishi bilanoq, usta Baraka-maraka:
“Eshvoynikiga maaa…” degan asno havoda shunaqangi tekis uchishni boshladiki, buni qaysidir lochin panadan ko‘rib turgan bo‘lsa, hasaddan kuyib o‘lishi aniq edi. Tekis uchishdan tashqari, ancha uzoqqa uchdi. Ammo, hay, darig‘, deb qo‘yish kerak, qo‘nishi jichcha pala-partish tus oldi. O‘zidan ko‘rsin, uni binoyidek uchirdim, qo‘nishni eplolmasa, men nima qilay?
To‘rtinchi kunga o‘tar kechasi odamning zavqini chuchvaraqaynar qilvoradigan qoyilmaqom tush ko‘rdim. Shu desangiz, xachirdan sal chog‘roq bir yo‘lbarsga dangal tashlanib, tappa bosib yiqitibman. Keyin, uning bo‘ynidan bog‘lavolib, qishloqda ko‘chamako‘cha kezaverdim. Menga ko‘zi tushgan odam borki, quloq-burunli ustunga aylanib, joyida dong qotib qolaverdi.
Uyg‘onib, nonushta qilyapman-u, o‘ngimdayam xaloyiqni qandaqasiga angraytirib qo‘ysam ekan, deb o‘ylanaman xolos. Oxiri, kallajonimda ajoyib bir fikr charaqladi…
Buvim, tirikchilikning ketidan quvib, qo‘y boqib turadi. Ikkita sovliqdan tashqari, kinnang ichingda ketgur Mahay xo‘rozbozning aytishicha, quyrug‘idagi yukning o‘zi ikkita polvonning belini sindiradigan o‘sha Xo‘ppakalla qo‘chqorimiz ham bor. Bo‘rdoqiligidan beso‘naqay ko‘rinishiga qaramay, qo‘ylarni yaylovchaga haydab borsam, sheriklari singari indamasdan o‘tlayvermay, uchragan hayvonga kalla solib, bo‘ridek tezgir quvalashga tushadi.
O‘ylab qo‘ygan maqsadimni yuzaga chiqarishdan oldin qo‘ylarni yaylovchada o‘tlatib, uyga peshinda qaytdim. Tushlikdan sal o‘tiboq, buvim bo‘g‘chaga ko‘rmana tugib, xolamning nevarasiga qilinayotgan beshik to‘yiga jo‘nadi. Xoli qolgach, dimog‘imda xirgoyilanib, bemalol yumushga berildim:
U qizga-yu bu qizga
Chalib berayin sibizg‘a.
O‘yinchi qizlar ichida
Nima bor Suvon semizga?
Maydalab bosib o‘ynasin,
Patini yozib o‘ynasin…
Ishni yungi kechagina qirqilgan Xo‘ppakallani qoziqqa kaltalatib bog‘lashdan boshladim-u, tanasiga o‘rikning yelimi aralashtirilgan tezakni surtib, qo‘ng‘ir rangga bo‘yab chiqdim, qozonkuyada yo‘l-yo‘l chiziqlar tortdim. Keyin, boshiga kanop xalta kiydirdim, qaychida ikkita ko‘z ochdim, jag‘i bilan bo‘ynining atrofiga uvada tiqib, yo‘lbarsning kallasidek qilib shishirdim, uniyam ola-bulaga bo‘yadim. Tumshug‘iga tishlari irshayib turgan kattakon og‘iz chizdim. Chipor arqondan dum yasab, orqasiga osiltirdim.
Vah! Yo‘lbarsmisan yo‘lbars bo‘ldi!
Sinfdoshim Parpivoynikiga kirib, jahonda hali hech kim ko‘rmagan chingilin tomosha boshlamoqchi bo‘pturganimni aytdim-da, ozgina ko‘mak so‘radim. Xayriyat, bo‘yin tovlamadi – “video”sidagi multfilmdan yo‘lbarsning turlicha nag‘madagi irillashu bo‘kiriqlarini qo‘l telefoniga yozib, vaqtinchalikka menga berdi.
Ishni bitirgunimcha qosh qoraydi. Yana biroz kutdim. Tuzukroq qorong‘i tushib, guzaru simyog‘ochlardagi chiroqlar yoqilgan mahalda, Xo‘ppakallaning boshiga kiydirilgan kanop xaltaga telefonni tiqib, arqonni qoziqdan yechdim; lozimandadan endigina qaytgan buvimning ko‘zini shamg‘alat qilib, ko‘chaga sekingina yetaklab chiqdim.
Ko‘cha bo‘m-bo‘sh edi. Guzardagi choyxona tomonga borayotib, Parpivoyning telefonini shovqinlatib ishga soldim. Yo‘lbarsning irillagan tovushi yangrashi bilanoq, qo‘chqor jon halpida potranishni boshlab, meni turtib yiqitganicha, ko‘chada sakranib-sakranib chopa ketdi. Ariqdan suv olayotgan Jamila opaning paqiri qo‘lidan tushib, dod-voy bilan uyiga poyga qo‘ydi.
Qishlog‘imiz