– деди Жалил. – Аммо бу борада аниқ бир қоида йўқ-да. Оила қуришни зиммага олгандан кейин, унинг аччиқ-чучигига чидаш керак… Ҳар бир оила ўзи бир олам, ўзи бир дунё. Лев Толстойнинг гапи гап: “Бахтли оилаларнинг ҳаммаси бир-бирига ўхшайди, бахтсиз оилаларнинг эса ҳар бири ўзича бахтсиздир”. Ҳар бир ажрашган оилада эр ҳам, хотин ҳам ўзини оқлашга сабаб, асос қидиради ва ўзича топади ҳам.
Азиза Жалил томонга бироз энгашди. Секин, аммо қатъий оҳангда сўради:
– Қани манга айтинг-чи, бир-бирига етишган ҳақиқий муҳаббат эгалари борми?.. Мана, сиз адабиётни, тарихни яхши биласиз. Борми шундай севишганлар? Тоҳир ва Зуҳрами, Фарҳод ва Ширинми, Лайли ва Мажнунми, Ромео ва Жульеттами? Ким, қайси бири? Бир-бирига етишган ошиқлар ҳақида одамлар асрлар давомида севиб ўқийдиган асарлар яратилганми? – Жалил гапиришга оғиз жуфтлади, бироқ Азиза имкон бермади. – Биламан, Отабек билан Кумуш демоқчисиз. Кечирасиз, аввало Қодирийнинг асл мақсади бу романи орқали фақат икки ёш муҳаббатини улуғлаш эмас. Китобни ўқимай, кинони кўрган одам шундай хулоса қилади… Қолаверса, Отабек билан Кумушнинг севгиси неча йил яшади?.. – Орага оғир сукунат чўкди. Азиза бир кўтаришда қаҳвани ичиб юборди. – Биламан, бу гаплар бизнинг менталитетимизга тўғри келмайди ва ман кўнгил, деб, сал нарсага оилани бузиб кетавериш керак, дейишдан йироқман. Йўқ! Асло! Ҳатто ўзимнинг ҳаракатларимни ҳам оқламайман. Фақат, муҳаббат оила қургандан кейин ҳам сўнмаса, дейман…
– Муҳаббат ҳақиқий бўлса, ҳеч қачон сўнмайди.
– Балки…
– Бир нарсани сўрасам майлими? – деди Жалил.
Азиза маънодор кулди.
– Яна нима?
– Қўрқманг, дилингизни оғритмайман.
– Нега қўрқар эканман, – деди аёл ўктам. – Истаган нарсангизни сўрайверинг.
– Яна кимнидир севиб қолишингиз мумкинми?
Азиза кулди. Шифтга қараб жим қолди. “Сизними?” демоқчи бўлди-ю, ўзини тийди.
– Билмадим… Балки…
– Борди-ю шундай бўлиб қолса, нима қиласиз? Сизнингча, турмуш қуриш муҳаббатни сўндиради-ку.
– Ўзимнинг калтагим билан ўзимни урмоқчи бўляпсиз-а.
– Йўқ… Шунчаки сўрадим-да…
– Бордию шундай бўлиб қолса, ўшанда кўрамиз нима қилишни. Оила қуриш учун жуда катта масъулиятни зиммага олиш керак. Буни яхши биламан. Бошимдан ўтказдим… Бу ишга яна қўл уришимга кўзим етмайди… – Муғомбирона кулди. – Мабодо кимнидир севиб қолсам, шунчаки севаман.
– Яъни?
– Яъни, қалбан севаман. Машҳур асарларнинг қаҳрамонлари бир-бирининг лоақал қўлини ҳам ушламаган. Тўғрими?
– Сиз ҳам бирон асарга қаҳрамон бўлмоқчимисиз?
– Қўйсангиз-чи… Одамни масхара қилманг…
– Нега энди… Ҳай, майли, бу гапларни қўяйлик. Сиз қанақа гулни яхши кўрасиз?
– Навбатдаги саволингиз туғилган кунингиз қачон, деб сўрайсиз? Шундайми?
Жалил кулди.
– Топағон экансиз.
– Шундай бошланади ҳаммаси… Ман