қиласиз… Фақат сиз…
…Аста-секин уларнинг учрашуви, суҳбатлари сийраклашди. Зотан, бунга сабаб ҳам, баҳона ҳам йўқ эди.
Бу орада Жалил масъул идорага ишга ўтди. Кейин катта бир ташкилотга раҳбар этиб тайинланди. Бутун вужуди билан ишга шўнғиб кетди. Кунда-кунора мажлис, турли топшириқлар. Сўфи азон айтмай ишга келади, икки хуфтонда уйга қайтади. Бир қолипга тушди-қолди. На тўй-ҳашам бор, на улфатчилик, на байраму дам олиш… Барчаси лексиконидан ўчирилди. Фақат иш, йиғилиш, ҳисобот, мажлис.
Азиза уч-тўрт қўнғироқ қилди. Бир марта қисқагина саломлашди, бемалол гаплаша олмади. Ўзим қиламан, узр, ҳозир жуда банд эдим, деди. Аммо қилмади, қилолмади, минг хил ташвиш билан ёдидан кўтарилди. У банд эди, жуда банд эди. Ёлғон бўлмасин, бир марта қўнғироқ қилди. “Терилган номер тармоқда мавжуд эмас”, деган жавоб келди. “Демак, Азиза рақамини ўзгартирибди… Майли, ўзи қилиб қолар…” Йўқ, қилмади, Азиза бошқа қўнғироқ қилмади. Жалил билади – Азиза ўз қадрини биладиган, мағрур жувон. Ҳар қандай ҳолатда ҳам ғурурини ерга урмайди.
Жалил Ниёзович шу тотли хаёллар билан машинадан тушди. Гулни олди.
– Сен шу ерда қол, – деди ҳайдовчисига.
Азизанинг қабрига борди, авайлаб гулларни қўйди. Қуръон тиловат қилди. Қабртошдаги ёзувга разм солди. Икки йил бўпти-да вафот этганига… Нега мен эшитмадим. – Ўзини ўзи койий бошлади: “Қаердан эшитасан? Кечаю кундуз ишдан бўшамасанг… Болаларингни, невараларингни неча кунлаб кўрмайсан-ку… Азизани охирги марта қачон кўрувдинг, у билан қачон гаплашувдинг… Эсингда йўқ, ҳа, ҳатто эслай олмайсан… Наҳотки, иш деб одамгарчиликдан чиқиб кетган бўлсам… Нимадир илтимос қилувдими… Қизи хорижга кетиб, ўзи ёлғиз қолган, дейишувдими… Энди буларни эслашдан нима фойда…»
Жалил Ниёзович қабртошдаги Азиза Эшонхўжаева деган ёзувларга узоқ термулди. Рўпарасида бундан ўттиз йил олдинги Азиза тургандай туюлди. Кўзлари намланди, лаблари пичирлади: “Азиза, мени кечир… Сендан хабар ололмадим… Бугун сен яхши кўрадиган гулни ҳам топиб келолмадим. Мендан рози бўл… Жойинг жаннатдан бўлсин, азизам…”
У қабристондан чиққанда қош қорайиб қолган эди. Ҳайдовчиси унинг аҳволини кўриб ҳайрон бўлди. “Унча-мунчага бўйин бермайдиган, қанча ташвишларга парво қилмаган одам бугун нега мунча ғамгин, тушкин?” Ўйларини тилига чиқармади.
– Идорагами? – деди, холос.
– Йўқ… уйга…
Жалил Ниёзовичнинг овози жуда маҳзун чиқди…
МОМАҚАЛДИРОҚ
Райком бюроси тамом бўлганда ёмғир шариллатиб қуярди. Шунданми, район маркази кўчаларида одам сийрак. Аҳён-аҳёнда ўтаётган машиналар кўчанинг ҳалқоб жойларидаги ёмғир сувларини икки тарафга сачратиб кетади.
Искандар раис бюродан сувга тушган латтадай шалвираб чиқди. У ҳеч қачон бунчалик шаллинг бўлмаган эди. Бутун вужуди зирқираб қақшар, ўзини бир замбил лойдай, балки ундан-да, оғирроқ ҳис қиларди. Хром этикларини кўтаришга гўё мадори етмасди.
У ҳафсаласизлик билан мармар зиналардан тушди. Йўл четида турган машинасига боргунча уст-боши жиққа ҳўл бўлди. У буни сезмади, хаёлидан ҳар хил фикр кечди: “Нега мундай бўлди? Биринчи нима учун