bu güne kadar görülmedik ölçüde etkili oldu (Tablo1).
B. DİJİTAL MEDYA
Medya, insanların iletişim kurmak için kullanıldıkları araçlardır (3).
Bu iletişim 2 kişi arasında olursa kişisel medya (örneğin telefon), birden fazla kişiyle iletişim için kullanılıyorsa (internet, gazete, dergi, televizyon, film, gibi) kitle medyası adı verilir.
Dijital en basit tanımla “bilgisayar kullanarak” anlamına gelir.
Bu iki kelimeyi bir araya getirdiğimizde dijital medya(DM); bir hoparlör veya ekran aracılığıyla(elektronik olarak), sayısallaştırılmış bilgilerin(bilgisayar) yayınlanması anlamına gelir. İnternet üzerinden yayınlanan metin, görüntü, ses ve grafik aktarımları da aynı anlama gelir(3).
2000 li yıllardan sonra bilginin çoğu dijital ortamda depolanmaya başlanmıştır ve dijital çağın başlangıcı olarak kabul edilmiştir.
1. Sosyal medya; internet kullanılarak, çift taraflı eş zamanlı bilgi paylaşımı yapan sistemlerdir. Twitter, Instagram, Facebook, Linkedln buna örnek verilebilir. Günümüzde yaklaşık 4 milyar insan sosyal medyayı kullanmaktadır. Giderek birebir, yüz yüze ilişkilerin yerini sosyal medya ve sanal ortam almaktadır.
Bu durum insanların fiziksel, sosyal ve ruhsal sağlığını olumsuz etkilemektedir.
2. Video gösterimi yapan yayınlar: YouTube, film kanalları, video ile eğitim veren kanallar buna örnek gösterilebilir. Bu yolla insanlar birçok eğlence kaynağına kolayca ve düşük maliyetle ulaşabildiği gibi, her alanda görsel yolla eğitim mümkün kılınmaktadır.
3. İşitsel yayın yapan kanallar: Sesli kitap kanalları, radyo kanalları buna örnek verilebilir. Bu yolla insanlar son derece düşük maliyetle istedikleri kitabı dinlemekte, istediği haberin detaylarına ulaşabilmektedir.
DM nin avantaj ve dezavantajları (Tablo 1) de özetlenmiştir.
Tablo 1. Dijital Medyanın Avantaj ve Dezavantajları
C. DİJİTAL MEDYANIN COVID-19 PANDEMİSİNE ETKİLERİ
Covid – 19 Pandemisinde Dünya toplumları DM yoluyla bugüne kadar hiç olmadığı şekilde kısa sürede hastalıkla ilgili bilgiler edindi. Covid-19 Pandemisi esnasında sosyal medya(SM) kullanım oranları inanılmaz ölçüde artmıştır. Craucer ve arkadaşları tarafından Amerika’da yapılan bir çalışmada; 20 Nisan 2020 tarihinde 167 ülkede ulusal portallar ve SM paltformlarının toplumu angaje ettiği ve vital bilgiler sağladığı saptanmıştır(4).
Pandeminin ilk günlerinden itibaren Dünya Sağlık Örgütü(WHO) gibi uluslararası ve diğer ulusal sağlık kuruluşları, DM aracılığı ile insanları bilgilendirmek, yanlış bilgileri ortadan kaldırmak, hastalıkla ilgili farkındalığı artırmak için harekete geçti. Hastalığın bulaş yolları, belirti ve bulguları, korunma ve tedavi yöntemleri, ölüm oranları, hastalıkla ilgili mitler, kanıta dayalı bütün bilgiler, görseller; örgütün web sayfasında yayınlandı ve sürekli güncellendi. Ulusal sağlık kuruluşları aynı şekilde salgınla ilgili bilgileri kamuoyu ile geniş ölçüde paylaştı.
Bilim kuruluşları arasında DM yoluyla sağlanan bilgi ve teknoloji transferi ile kısa sürede hastalığa karşı aşılar geliştirildi ve uygulanmaya başlandı. Aşılama oranları hızla yükseldi. Dünya çapında hijyen kuralları büyük ölçüde uygulandı.
Hastalığa karşı korunma yöntemleri, DM yoluyla görsellerle desteklenerek büyük bir hızla topluma öğretildi. Toplumun dijital medya yoluyla hastalıkla ilgili gerçek bilimsel bilgiler edinmesi, insanlarda panik ve gerginliği ortadan kaldırdı. Toplumun hastalık konusunda farkındalığı arttı ve gerekli önleyici kuralların uygulanması için çok sayıda gönüllü savunucular ortaya çıktı.
SM aracılığıyla hastalıkla ilgili yapılan anketlerden elde edilen bilgiler, kamu sağlık kuruluşlarına “feed – back” yapma olanağı vererek, toplumun daha iyi eğitilmesini ve yönlendirilmesini sağladı.
SM kullanımının genellikle aşılama isteğine olumlu etki yaptığı düşünülse de, Avustralya da Alley ve arkadaşları tarafından 2343 yetişkinde online olarak yapılan bir çalışmada; SM kullanımının aşılama isteğine bir etkisi olmadığı, ancak aşılamaya en az istekli grubun; arada sırada geleneksel medya (gazete, TV) takip eden kitle olduğu tespit edilmiştir (5).
Al-Dmour ve arkadaşları tarafından Ürdün de 2555 SM kullanıcısı üzerinde yapılan bir çalışmada, Covid – 19 Pandemisi esnasında SM nın toplum sağlığı üzerine etkisi araştırılmış, elde edilen bulgulara göre, SM nın toplum sağlığı üzerinde pozitif etkisi olduğu tespit edilmiştir (6).
Wajahat ve arkadaşlarının Pandemide SM nin etkileri ile ilgili yaptıkları bir çalışmada; Pandemi esnasında alınacak önlemlerle ilgili mesajların SM sayesinde kısa sürede hedef kitlelere aktarıldığı bildirilmiştir (7).
Pandemi esnasında toplumun büyük ölçüde güvendiği bilgi kaynakları; Dünya Sağlık Örgütü(WHO), Centre for Disease Control(CDC), European Society of Cardiology (ESC) gibi güvenilir kurumların web siteleri olmuştur. Ayrıca sadece Covid – 19 Pandemisi ile ilgili bilgi veren siteler oluşturulmuştur. En çok kullanılan sağlık siteleri ve adresleri (Tablo 2) de gösterilmiştir.
Tablo 2. Pandemi Esnasında Sadece Covid – 19 İle İlgili Bilgi Veren Bazı Sağlık Siteleri
Wong ve arkadaşları yaptıkları bir çalışmada; Pandemi sırasında SM yı kullanırken çok dikkatli olunmasını, özellikle güvenilir web sitelerinin bilgi kaynağı olarak tercih edilmesi gerektiğini, bu bilgilerin kaydedilmesini ve paylaşmadan önce karşılaştırılıp değerlendirilmesi gerektiğini bildirmiştir(8). Saud ve arkadaşlarının SM üzerinden yaptıkları bir çalışmada; Pandemi esnasında her yaş grubundan insanların Pandemi ile ilgili bilgilerini artırmak ve güncellemek için SM yı kullandıkları tespit etmişlerdir (9).
Kitle medyası özellikle son 2 dekad da pandemilerde en önemli iletişim aracı olmuştur. Anwar ve arkadaşları tarafından SM üzerinden, 31 Aralık 2019 ve 15 Haziran 2020 tarihleri arasında, Pandemide halk sağlığı ve kitle medyası ilişkileri ile ilgili yaptıkları bir çalışmada; kitle medyasının aynı; 2003 SARS, 2009 H1N1, 2012 MERS Pandemilerinde olduğu şekilde, Dünya Sağlık Örgütü ve Hastalık Kontrol Merkezi gibi kurumlardaki bilgilerin en önemli iletişim yolu olduğu, hijyen kurallarının kısa sürede kitle medyası sayesinde halka öğretildiği belirtilmiştir (10).
Pandemi esnasında en çok etkilenen kesimlerden biri yükseköğrenim öğrencileri olmuştur. Endonezya da Suhaizal ve arkadaşlarının SM üzerinden yaptıkları bir araştırma da; yükseköğrenim öğrencilerinin SM da Covid – 19 ile ilgili bilgi kaynakları, bilgiyi paylaşma şekilleri araştırılmıştır (11). Elde edilen sonuçlara göre, Endonezya da yükseköğrenim öğrencilerinin SM da çoğunlukla hükümet yetkilileri ve yerel halk sağlığı çalışanlarının verdiği bilgileri okuduğu ve en güvendikleri medya kuruluşunun televizyon olduğu tespit edilmiştir.
Pandemi esnasında yapılan çalışmaların birçoğuna göre SM kullanımı özellikle genç ve orta yaş grubunda önemli ölçüde artmıştır.
Dkhar ve arkadaşlarının SM aracılığıyla yaptıkları bir çalışmada, Pandemi esnasında SM kullanıcılarının çoğunun 18 –