section>
ИККИ ЖАҲОН ОВОРАЛАРИ
Абдужаббор Обидовнинг янги ёзиб битирган, бир неча йиллик машаққатли ижодий меҳнати, изланишларининг маҳсули бўлган анча йирик ҳажмдаги романини ўқишга жазм қилдиму, муаллиф ва унинг қаҳрамонлари билан бирга ХХ асрнинг иккинчи ярмидаги ҳаёт тарзига, унинг ижтимоий-сиёсий, маънавий-маърифий, руҳоний (диний)-психологик ёзилган-ёзилмаган қонуниятлари билан чамбарчас боғланган можаролар, ҳангомалар, савдолар денгизига шўнғиб кетдим. Барча катта-кичик ишлар тугал хуфия энг асосийси, буйруқвозлик, ҳарбий-коммунизмча усулнинг идорада юритиладиган ҳамда шул усул ҳоким идоралар (ташкилотлар), корхоналар, санаторийлар, касалхоналарга худди ўша замонлардек кирдим, аэропланлар заҳматкаш деҳқонлар устидан заҳарли бутифослар сепиб ўтадиган, серғалва, серталваса далаларда ўша замон авлодлари билан пахталар тердим. Ёмғир-қорларда қолдим, лойларда бўкдим, инсон ҳақ-ҳуқуқлари батамом топталгани, инсон сохтадан сохта “совет кишиси” деган манқуртнамо схемага айлантирила борганлигига яна карра-карра гувоҳ бўлдим. Абдужаббор ўз ёшлиги ўтган давр воқеаларини бўямай-безамай, ҳаққоний қаламга олиб, бадиий баён қилибди. Бу ажабтовур одамлар, ажабтовур воқеалар менга – томир-томирларигача мос, ўша даврлар тарихига тамомила сингиб ётган ХХ аср одамига ҳужайра-ҳужайрасигача таниш туюлди.
Муаллиф ижтимоий-иқтисодий, мафкуравий, маънавий талафотлар оқимида ўша даврнинг хос ишқий можароларини ранг-баранг кўринишларда кузатади, воқеалар ва қаҳрамонларни дам Масковга, дам Кавказга, дам Украина, дам Қора денгизнинг курорт шаҳарларига кўчиради, “соф курорт романи” воқеаларини кўп миллатли “совет персонажлари” иштирокида жуда қизиқарли ва таъсирчан гавдалантиради. Воқеалар барча чигал коллизиялари билан Қалдирғоч, Оловиддин, Қуддус, Гулсина, Акобир сингари ўз замонига хос қаҳрамонлари атрофида айланади. Булар эса бари Қалдирғоч атрофида, унинг мислсиз гўзаллиги, жозибаси теварагида ҳаракат қиладилар. Роман бошдан-оёқ шу гўзалдан ҳайратланиш асосига қурилган. Муаллиф уни романтик қаҳрамон каби талқин қилади. Ва барча персонажлар ҳам унга шундай қарайдилар.
Агар “роман” деган тушунчани шу асар бадиий материали асосида “сериал” деган тушунча билан алмаштириш мумкин бўлсайди, бу асарни романдан кўра бадиий “сериал” деб аташ тўғрироқ, ўринлироқ бўлар, зеро, унинг қаҳрамонлари сериалча қаҳрамонлардир. Эҳтимол ўзгараётган дунёдаги тинимсиз янгиланаётган бадиий роман модификацияларидан бири, дейишга асос ҳам беради.
БИРИНЧИ ҚИСМ
1. ШЎХ ОЛОВИДДИН
Маҳамат эси киргач, ўзига тўқ деҳқон оиласида дунёга келганини, унинг учта опаси борлигини билди. Вақти-соати келиб Ҳасанбойга яқин ерлардаги уч-тўрт гектарлик боғ-роғ, уй-жой, улоқ, қўй-қўзи, қорамол отаси вафотидан сўнг унга ўтди. Аммо, коллективлаштириш даври – ўтган асрнинг ўттизинчи йиллар охирида кўп молидан, еридан ажраб, атиги қирқ сотихча боғини амаллаб асраб қолди. Уйланди, бола-чақа қилди, отасига тортиб, уч қиз, бир ўғил кўрди. Фарзандига Оловиддин деб исм қўйди.
Ўғли ўзидек тик бўлмаса-да, гавдаси пишиқ, ғайратли чиқди. 1949 йил айни қовун пишиғида таваллуд топган. Қозон атрофидан, ўттизинчи йиллардаги очарчилик вақтларда келиб қолган Алфия дояликни эпларкан, киндигини рўзғорда ишлатиладиган катта қайчида кесди. Онаси, эвазига бир пақир шафтоли берган экан. Алфия ён қўшниларининг уйида ижарага туриб, аравакашлар артелида буюртма қабул қилувчи бўлиб ишларди. У ҳам русчада, ҳам ўзбек тилида бехато сўзлашишни ўрнига қўядиган бўлганидан унга дарров иш топилганди. Яна уни аёллик малоҳатини ишга солиб, бошлиқлар билан тез тил топишиб кетади, дейишарди.
Отаси Маҳамат Иккинчи жаҳон урушидан ногирон келганлиги касрига уч йил ўтар-ўтмай қазо қилди. Боғ-роғга қараб туриш катта тоғасининг зиммасига тушди. Оловиддинни меҳнатга солган, касб-ҳунарга ўргатган ҳам ўша.
Тоғасининг ёнига кириб, катта бўлди, боғ-роғ ишларига ёшлигидан меҳр қўйди. Аммо ўқишга ортиқча қунти йўқ. билимини оширишни ўйламас, бўш қолди дегунча, тоғасининг ҳунарини – дурадгорчилик касбини ҳам эгаллашга интилди. Чунки тоғасига уйнинг пойдеворидан то томигача девор кўтариш, ёғочдан қалам, қош териш, том ёпиш чўт эмас эди. У меҳнаткаш, ишдан қочмас, аммо ўт-олов бола. Кўчада, мактабда уришмаган куни йўқ. Ўқитувчилар билимига уч-тўрт баҳони тортишмай қўйишарди, аммо табелга “ахлоқдан қониқарсиз” деган ёзув тушган пайтлари кўп бўларди. Ҳатто мактабдан ҳайдаш масаласи ҳам кун тартибига қўйилганда, Тўхтамурод тоғасининг зўри, савлати ва касб-ҳунарининг ҳурмати юзидан ўта олишмади.
Тоғаси танбеҳ берардию, мийиғида кулиб қўярди. Чунки, ўзи ҳам чапани, дўпписи ерга тушиб кетса, пул бериб олдирадиганлар тоифасидан. Дўлвори табиат, маҳалланинг ном чиқарган зўрларидан эди.
Оловиддин билакда кучи йиғилиб, елкалари туртиб чиққанида, ўн бешдан сал ошган, ўнг мушти билан бир урса гап талашганни ё йиқитар, ё оғзи-бурни қонга тўларди, зарби кучли эди.
Қизларга илакишишни ҳам шу ёшида бошлаб юборган, чиройлиларини кўриб, аввал хўрсиниб