xon:
– Mashrab yig‘lar, ko‘zlarida yoshi yo‘q,
Ul zamindir gavdasi bor, boshi yo‘q,
Ul Oftobdir, kiprigi yo‘q, qoshi yo‘q,
Jahonni sayr eta ko‘p narsa ko‘rmish.
Maxtumquli:
– Ul ne qushdir, qanoti yo‘q, ucharmish?
Ul ne soldir, Ummonlardan kecharmish?
Ul ne erur, yetti daryo kecharmish?
Sakkizini ko‘zlab, mastona bormish?
O‘roz xon:
– Jon qushlari hech qanotsiz ucharmish,
Yuzib Dengiz-Ummonlardan kecharmish,
Yurmasmish, joni yo‘q, lek suv icharmish,
Birin olsa, sakkiz mastona bormish.
G‘IYBATCHI
Ro‘zi-mahshar shikva etar tilingdan,
Rasvoliging shudir sening, g‘iybatchi.
Umring elga berma, ozma yo‘lingdan,
Og‘ritmagil yel-ulusing, g‘iybatchi!
Bulutdek gumburlab, barq kabi gurlar,
Goh muzdan taxt yasar, otashdan erlar.
Xachirdek chayonlar, tuyadek morlar,
Badaningdan so‘rar qoning g‘iybatchi!
Holing ko‘rgan hayron bo‘lib yig‘larlar,
O‘zing Sijjin otli joyda bog‘larlar,
Tiling tortib, temir bilan dog‘larlar,
Qaro bo‘lar ul Kun kuning g‘iybatchi!
Yomon so‘z ayirar yaxshi do‘stingdan,
Gunohing yuk bo‘lib, bosar ustingdan,
Jahannam ichinda tomug‘ ostindan
Falaklarga chiqar uning g‘iybatchi!
Malaklar ko‘tarib gurzi urarlar,
Andomingdan suvdek oqar zaharlar,
Vishillab turarlar tegrangda morlar,
Vujudingdan so‘rar qoning g‘iybatchi!
Bir dam qutulmassan do‘zax noridan,
Taningga tarqagan ilon zahridan,
Shul azobda hasratingdan, zoringdan,
Falaklarga chiqar uning g‘iybatchi!
O‘rin bergay Senga eltib bir joyga,
Kuning kechar kecha-kunduz oh-voyda,
Azobing orttirar sening har oyda,
Chilimkash, hamrohing sening g‘iybatchi!
Ro‘siyosan, mahshar kuni Karimga,
Tangri savobingdan olar jarima,
Imonsiz tan to‘g‘ri eltar jahimga56,
Gina yetar sendan joning g‘iybatchi!
Maxtumquli aytar: el-yurt ko‘zidan,
Tushibon, xor bo‘lsang, ko‘rgil o‘zingdan,
Tiling tiy, bo‘lmasa harom so‘zingdan,
Shaksiz, barbod bo‘lar dining g‘iybatchi!
OTAMIZ ODAMNING TO‘NIN KIM BICHDI?
Durdi shoir:
– Bizdan salom Maxtumquli ustodga.
Otamiz Odamning to‘nin kim bichdi?
Tumanli boshingga qurbon bo‘layin,
Jumlaga totug‘li mayni kim ichdi?
Maxtumquli:
– Bizdan salom bo‘lsin Durdi shoirga,
Jabroyil keltirdi, rizvonlar bichdi.
Qudrat bilan, shaytonning ol-sharobin
Odam Ato bilan ul Havvo ichdi.
Durdi shoir:
– Olamning tegrasi ne rangli tog‘dir?
Ul ne qushdir, doim unda tussog‘dir*?
Oshiqlar sevgani bu ne bulog‘dir?
Haftoyil abvobin borib kim ochdi?
Maxtumquli:
– Qof degan zabarjad, rangba-rang tog‘dir,
Qaqnus bir qush, doim anda tussog‘dir,
Muqosot deyarlar, ajib bulog‘dir,
Haftoyil abvobin oshiqlao ochdi.
Durdi shoir:
– Ta’lamun tog‘inda, kimdir, kezdilar?
Mo‘‘min munda, barot anda yozdilar,
Ul qay yerda Buroq otni tuzdilar?
Necha yilda Yerdan Ko‘kka etishdi?
Maxtumquli:
– Ta’lamun tog‘ida zohid kezdilar,
Mo‘‘min bunda, barot anda yozdilar,
Shomixotda Buroq otni tuzdilar,
Har qirq yilda(n) Zuhra – ko‘kka yetishdi.
Durdi shoir:
– Tangrining jahonda, bil, tog‘i necha?
Behishtda Tuboning butog‘i necha?
Yuzining mashqining varog‘i necha?
Behishtning kaliti kimga qovushdi?
Maxtumquli:
– Yetti iqlim bordir, yettidir tog‘i,
Etmish ming Tubiyning bargi-butog‘i.
«La ilaha» bo‘lar mashqning varog‘i,
O‘shal miftoh Mustafoga qovushdi.
Durdi shoir:
– Bil, qayda yaratgan sakkiz jannati?
Necha binosi bor, necha kumbati?57
Maxtumquli:
– Osmonda yaratmish sakkiz jannati,
Olti ming binodir, birdir kumbati.
Ichida to‘rt ariq, Musavvar oti,
Abobil ashobil birla qovushdi.
Durdi shoir:
– Bil, qayda yaratgan saqar do‘zaxi?
Necha qudug‘i bor, necha bulog‘i?
Ichida bir ilon, kimdir so‘rog‘i?
Qudrat bilan ul mor kimga do‘lashdi?
Maxtumquli:
– Yetti qat yerda ul Saqar do‘zaxi,
Vayldir qudug‘i, Sijjin bulog‘i,
Xoresh ilon, g‘iybatchidir so‘rog‘i,
Kazzob, o‘g‘ri, zinokorga do‘lashdi.
– Durdi shoir aytar, yo‘llar uzoqdir,
Men