xashak solib qo‘yganman, – dedim nima qilishimni bilmay.
– Qani, tezroq turinglar, – ish kiyimlarini yecha boshladi opam, – bozorga boramiz.
– Hammamizni? – hovliqib so‘radi Sulton.
– Hammamiz!
Shu paytda yuz bergan to‘polonni ko‘rsangiz: biri ko‘ylagini axtargan, biri shimini kiyolmay tepingan, boshqasi yuzini yuvish uchun hovliga yugurgan, yana bittasi ishtonini teskari kiyib shunday ketaveraman deb irg‘ishlagan…
– Opa! – deb qoldi bir mahal Omon.
– Nima deysan, shirinim?
– Usmonni olib bormaysiz.
– Nega endi olib bormas ekanmiz?
– Har kuni tuya qilib beraman deb nonimning chekkasini yeb qo‘yadi u.
– Obbo mug‘ambir-ey!
– Undan keyin, opa mana shu Sultonniyam olib bormaymiz.
– Xo‘sh, nega olib bormas ekanmiz?
– Har kuni ko‘rpada yotganda ajina kelyapti deb meni qo‘rqitadi.
– Qulog‘ini kesib olaman uning! – dag‘dag‘a qildi opam.
– Opa, bozorda xo‘rozqand ham olib berasizmi? – maydalab so‘rashda davom etdi Omon.
– Olib beraman, toychog‘im. Bibi Robiyaga ham olib beramiz.
Opamning oyoqlari ostida pildirab yurgan Robiya qopqora ko‘zlarini chaqnatib:
– Qand? – deb so‘radi.
– Ha, ona qizim, qand olib beraman.
– Menga?
– Ha, senga dilbarim, do‘ppingni to‘ldirib olib beraman… – deb opam engashib Robiyaning lo‘ppi yuzidan cho‘lpillatib o‘pib oldi. Ana shundan keyin Bibirobiya deganlarining kerilganini ko‘rsangiz, ko‘zlarini suzib, lablarini cho‘chchaytirib, kallasini bir tomonga qiyshaytirgancha g‘alati-g‘alati qiliqlar qila boshladi. Opam kim yuz-qo‘lini sovunlab yuvsa, o‘shanga yangi kiyim-bosh olib beraman, degan edi, ukalarim oldin men yuvinaman deb obdasta talashib, naq bo‘lmasa mushtlashib ketishayozdi. Bir mahal bunday qarasam, bir oydan buyon betiga suv tegmagan Sultonboy mol paqirga suv to‘ldirib olib chapillatib bo‘ynini yuvib, atrofga suv purkab yotibdi.
Nonushtaga sut pishirib ichdikda, tezdan bozorga jo‘nab ketdik. Sulton Omon ukamni, men Robiyani ko‘tarib olganmiz, Zulayhoning qo‘lida yog‘cheva, Usmonda tugun, yugurishimizni ko‘rsangiz, tezroq bozorga yetsag-u, tezroq yangi-yangi kiyim-boshlarni oldirib bir birimizga ko‘z-ko‘z qilsak deymiz.
Bozor joyga odam sig‘maydi, nima balo, hammasi ham bugun ko‘ylak-ishton olgani kelganmi? Bir-biriga yo‘l bermaydi-ya! Bir tomonda bo‘z, qalami bozori, bir tomonda meva-cheva bozori, don bozori, un bozori… Mis choynag-u piyola sotgan kim, eski etik charm tasma sotgan kim, bir xillari uncha-muncha tutilgan kigiz-u u yoq-bu yog‘i yirtilgan gilamini yozib xaridor kutayapti, bir xillar chala qoplangan ko‘rpasini ko‘z-ko‘zlab xaridorning etagidan tortyapti.
– Kep qoling, qand-u novvot bu! – deydi nisholdafurush oppoq ko‘pikni shopirib.
– Yarmi asal, yarmi qand, – deydi pishirilgan qizilcha sotayotgan men tengi bir bola.
– Hoy, sizda insof bormi?
– Hozir odamlarda insof qoptimi?
– Voydod, cho‘ntagimni kesib ketishyapti!
– Qoch, yog‘ bo‘lasan!
– O‘g‘limga atab tikkandim, jon inim, shuni siz oling!
– Sizda oq rang bormi?
– Tovba, oq rang ham bo‘ladimi dunyoda?
– Qo‘shnim aytuvdi.
– Sizni laqillatibdi.
– Essizgina echkim-a, yuz so‘m arzon ketdi-ya!
– Olmacha anoringga balli!.. Kimga patefon kerak?
– Katta buvingga olib bor!
– Kalamush fol ochayotgan emish, qo‘shni.
– Voy yuring, Olimjonni ko‘rsataylik ovsin.
– Bir qop sabziga bir kilo guruch olsam-a.
– Guruch qayerda bor ekan?
– Paranjingni yig‘ishtirsang-chi!
– Tort eshagingni! – degan baland ovozlar ham hech to‘xtamaydi. Bozor guvillaydi, bamisoli uzumzorga yaloq qush qo‘ngandek hamma yoq chag‘-chug‘. Tiqilinchda yo‘qolishib qolmaylik deb xuddi «qoch bolam, soy keldi» o‘yinini o‘ynayotgandek bir-birimizning etagimizdan ushlashib olganmiz. Boshida opam, oxirida men, o‘rtada besh bola. Bir xillar:
– Hammasi o‘zingiznikimi? – deb so‘raydi.
– Xudoga shukur, o‘zimniki! – deb qo‘yadi opam. Yana bir xillari:
– Oxir zamonning bolalari, uyda o‘tirsanglar bo‘lmaydimi! – deb turtib o‘tib ketadi.
Opam MTSdan bir yo‘la uch oylik maoshini, uch oylik mukofotini ham qo‘shib, naq bir xurjun pul olgan ekan, hammamizga boshdan-oyoq sarpo olib berdi, kiyimboshining eng chiroylisi Sultonga tegdi: yurganda g‘archg‘urch ovoz chiqaradigan xirom etikcha, ko‘k trinkadan it yoqa qilib tikilgan ko‘ylak pochasi keng shim, chamanda gul do‘ppi… Xoh ko‘ring, xoh ko‘rmang xuddi go‘shangaga kirib ketayotgan kuyov bolaning o‘zginasi bo‘lib qoldi.
– Bo‘yginangdan o‘rgilay! – deb qo‘ydi opamning o‘zi ham suyunib.
Zulayho bo‘lsa… o‘zi qiz bolalarning hammasi ham shunaqa bo‘ladimi yoki bu sal boshqacharoq chiqdimi, tovba qildim-ey, opam ikkovimizni naq bir soat qiynasaya! Bo‘z ko‘ylak kiymas emishlar, yo gulli batis, yoki rohatibadan oldirarmishlar, obbo! Idish-tovoq yuvishni bilmay uzzukun yig‘lab o‘tiradi-yu, nozi firoqlarini qarang! Oxiri u ham aytganini oldirdi. Bodom gulli ko‘k farang ko‘ylak amirkon maxsi-kalish, zar do‘ppi…
– Mana endi Mahmudxon bilan qo‘l ushlashib xohladimga borsalaring ham bo‘laveradi! – deb jig‘iga tegdi Sulton. Ammo Zulayho ham bo‘sh kelmay: «O‘zingchi, o‘zing, o‘zing ham Saddiniso bilan xohladimga borarsan» dedi boshlarini g‘alati silkitib.
Bozordan chiqayotganimizda:
– Opa, o‘zingizga hech narsa olmadingiz-ku? – deb so‘radim.
– Sizlarning kiyganlaring meni kiyganim, – deb qo‘ydi opam. Darvoza oldida har xil pishirilgan taomlar qatori no‘xatsho‘rak ham sotishayotgan ekan, mana shu yerdan Omonni olib o‘tishning hech iloji bo‘lmadi. Bir tovoq nisholda olib choyxonada bug‘doy non bilan mazza qilib yeb, issiq-issiq choy ichib sal isinib ham olmoqchi edik. Omon nisholda yesam qornim og‘riydi deb yerga o‘tirib oldi, yesak yeya qolaylik deya no‘xatsho‘rak solingan tog‘ora atrofiga davra qurdik. O‘zi tortib yegan narsangga qorin to‘ymas ekan, sotuvchi ayol jag‘i-jag‘iga tegmay javrab, aylanay-aylanay deb tortib beryapti, biz tushirib turibmiz, tortib beryapti… bir mahal bunday qarasak bir tog‘ora no‘xatsho‘rakni pok-pokiza tushirib qo‘yibmiz.
– Puli qancha bo‘ladi? – o‘rnidan turib so‘radi opam.
– Ot bilan tuya bo‘larmidi, aylanay, – dedi sotuvchi xotin sal mujmalroq qilib.
– Qancha deyapman? – negadir jerkib so‘radi opam.
– Uch yuz so‘m bera qoling, aylanay.
Opam gilam xurjunning ko‘zidan uchta yuz so‘mlik chiqarib berdi. Endi bitmagan yana bitta ishimiz qoldi! – otamga jo‘natish uchun hammamiz rasmga tushmoqchimiz.
Rasmxona yog‘och bozorining orqasida ekan, so‘roqlay-so‘roqlay arang topdik borsak bizga o‘xshab rasmini otasiga jo‘natish uchun kelganlar navbat kutayotgan ekan. Navbatimiz