tomonida kattaligi piyolacha keladigan ko‘zi ham bor ekan. Bir ko‘zli suratchi boshiga qora choyshab yopib apparatning vahimali ko‘zini bizga to‘g‘rilayotgan edi, halidan buyon dag‘-dag‘ qaltirab o‘tirgan Omon:
– Otajon, – deb sakrab o‘rnidan turdi-da, o‘zini ko‘chaga urdi. Ketidan miltiqning o‘qidek otilib Usmon ham chiqib ketdi… ana xolos, bu yog‘i endi necha puldan tushdi! Koshki bu Omon deganlarga yetib bo‘lsa, bir qochishga tushsa bormi, hurkak kiyikning o‘zginasi deysiz – tog‘dan-toqqa sakraydi u. Ikkovlarini ushlab kelguncha Sulton bilan men qora terga botib ketdik lekin, bari bir suratga tushirib bo‘lmadi, ularni, ikkovi ham dodlab, tepinib, hamma yog‘imizni tishlab uzib olishdi…
Suratga o‘zimiz tushib, MTSga jo‘nadik. Direktor opam tengi bir ayol ekan, Usmon bilan Omonning hiqqilab turganini ko‘rib:
– Karomatxon, nega bularni xafa qilib qo‘ydingiz? – deb so‘radi. Opam bo‘lgan voqeani aytib bergan edi, direktor opa xandon otib kuldi, yoshligimda men bir shunaqa bo‘luvdim, tog‘dan-toqqa qochuvdim deb ichkaridan bir hovuch dandon qand olib chiqdi-da, hammamizga ulashib berdi.
Opam minayotgan traktorning allaqaysi joyi buzilib qolgan ekan, ertaga, uzog‘i bilan indinga ertalab o‘zgartirib jo‘nataman, dedi direktor opa.
Shu gapdan keyin dala yo‘li bilan uyga jo‘nab ketdik. Xiyol o‘tmay, haligi suratxona oldidagi dilsiyohlikni unutib, tezroq qishloqqa yetib borib, o‘rtoqlarmizga yangi kiyim-boshlarimizni ko‘z-ko‘zlash ishtiyoqida yonib bir-birimizni ortda qoldirib keta boshladik ayniqsa, Sulton o‘zida yo‘q shod edi, o‘zicha Bog‘ aro qo‘ysam qadam, gulg‘uncha qolmay xandadir» deb ashula aytib boryapti, sog‘iga piston qadalgan etikchasini ko‘z-ko‘zlab chopqillab oldinga o‘tib ketgan Omon:
– Opa, bitta she’r o‘qib beraymi? – deb so‘radi.
– O‘zing to‘qiganmisan?
– O‘zim to‘qiganman.
– Qani, qani eshitaylik-chi.
Omon ikki qo‘lini biqiniga tirab, boshini bir tomonga xiyol qiyshaytirgancha ko‘zlarini chaqnatib:
Pista sotar baqqolman,
O‘zim echki soqolman,
Nasiyaga mol bersam,
Tong otguncha o‘larman.
– deya she’r o‘qiy boshladi. Opam yurishdan to‘xtab, xuddi qo‘rqib ketgandek ko‘zlarini katta-katta ochib:
– Voy o‘g‘lim, boqqol buvang eshitib qolsa nima qilamiz? – deb so‘radi.
– Nega bo‘lmasa qurutidan bermaydi?
– Qurutidan bermagani uchun masxaralab she’r o‘qidingmi?
– Qurutiga qurt tushsin,
Soqoliga bit tushsin,
Holsidan bermasa,
Omboriga o‘t tushsin
– deb Omon yana irg‘ishlay boshladi. Opam Omonni ushlab bag‘riga bosmoqchi bo‘luvdi, ukam qiyqirib qochishga tushdi.
Boshqa ukalarim uni quvlab ketishdi.
SUMALAK, SUMALAK, JON SUMALAK!
Kechqurun To‘xta xolamning hovlisi xoh ko‘ring, xoh ko‘rmang, xuddi sayilgohga aylanib ketdi. Hovlining qoq o‘rtasiga katta o‘choq kovlab, qirq quloqlik dosh qozonga sumalak solishgan, sumalak biqirlab qaynab turibdi. Biz mahallaning jamiki bolalari bo‘lsak hovlida goh u yoqqa, goh bu yoqqa yugurishib kun bo‘yi ovora bo‘lib tayyorlagan kurakchalarimizni bir-birimizga ko‘z-ko‘z qilishib, ur-to‘polon qilib yuribmiz.
– Hoy, qoqvoshlar, birpas ko‘chaga chiqsanglar-chi! – deb katta kaltakni olib quvlab qoladi To‘xta xolam.
– Sumalak, sumalak, jon sumalak! – deb sakray boshlaydi Akrom bilag‘on.
– Qorni ochga non sumalak – jo‘r bo‘ladi Mahmudxon.
– Joni yo‘qqa jon sumalak! – deydi yana bittasi irg‘ishlab.
Shundan keyin To‘xta xolam butunlay tutoqib ketgandek bo‘ladi. «Senlarni ushlab, terilaringga somon tiqmasammi» deb uzun yenglarini shimarib, ko‘ylagining etagini sal yuqori ko‘tarib quvlashga tushadi. Bilasizku, bunaqangi paytda biz echkidan ham shaytonroq bo‘lib ketamiz: birimiz devordan, birimiz quradan, yana bittamiz eshikning boshidan oshib ko‘chaga chiqib ketamiz…
Ko‘chaga chiqsak qizlar guruh-guruhlarga bo‘linib «Lapta», «To‘p urar», «Qoch bolam, soy keldi» singari o‘yinlarni o‘ynashayotgan ekan. Guruhlarga o‘zimizni urib, qizlarni bir qiyqiratib oldik-da, o‘zimiz ham biron o‘yin boshlash payiga tushib qoldik:
– Besh bolali, ke, bov ustiga bov o‘ynaymiz! – taklif qilib qoldi Hayitkalla.
– Boshladik! – dedim ko‘chaning sertuproq joyiga yugurib. Bunaqangi o‘yinni hech o‘ynaganmisiz! Oh-oh, juda gashtli bo‘ladi-da, uch-to‘rtta baquvvat-baquvvat bola o‘rtaga turib oladi, o‘nlab mayda-chuyda chuldirvoqilar ularga tashlanib yiqitmoqchi bo‘lishadi, goh chuldirvoqilar ularni yiqitgan bo‘ladi, goh haligi baquvvatlar chuldirvoqilarni bosib olgan bo‘ladi.
– Bos!
– Ustiga min!
– Oyog‘idan tort!
– Ur-re, biz yengdik! – degan qiyqiriqlar eshitilib turadi.
O‘ziyam o‘tgan yilgi sumalakdan buyon bunaqangi ko‘p bola to‘planmagan, o‘yin ham shu bugungidaqangi qizimagan edi. Bov ustiga bov o‘ynab charchagach, «Eshak mindi»ga o‘tdik ketidan «G‘itting-bitting» degan bir o‘yinni boshlab yubordik. Endi, nimasini aytsam ekan, qiziqdikda aslida bunga teng keladigan o‘yin yo‘q dunyoda. Bir bolaning yelkasiga minib, oyoqlaringni ko‘kragiga tashlab, qorning bilan chekkasiga suyanib olasan. O‘n metr narida ikkinchi bola ham shunday qilib turgan bo‘ladi, tepada turgan bola;
– G‘itting! – deya do‘ppisini narigi bolaga otadi, narigi bola ilib olsa:
– Bitting! – deya egasiga qaytaradi. Do‘ppining egasi ilolmasa yutqazgan bo‘ladi, sherigi bilan o‘rin almashtirib oladi.
Men Hayitkallaning yelkasiga bahuzur minib olib, endi mazza qilayotgan edim, ichkaridan hovliqqancha Usmon chiqib: «Tez yur, opam chaqiryapti» deb oyog‘imdan tortqilay boshladi.
– Nima ishi bor ekan? – dedim jerkib.
– Robinisani uxlatolmayapti, – tushuntirdi ukam. Shu Robinisa juda qiziq bola bo‘ldi-da, uyqusi kelib qolsa tuqqan opasi u yoqda qolib, mening tizzamga bosh qo‘ymaguncha uxlay olmaydi deng.
– Ha, katta xola, bolang yig‘lab qoptimi? – deb mazax qildi Hayitkalla.
– Ha, ha, yig‘layverib kallasi pishib ketganga o‘xshaydi, – dedim men ham bo‘sh kelmay.
Ichkari kirsam chindan ham jajji singlim yig‘layverib ko‘karib ketibdi, opam bechora menga ko‘zi tushishi bilan:
– Orifjon, buningni o‘zing tinchit, jon bolam, – deb yolvordi.
Robinisani qo‘limga olib lu-lu-lu qilganimcha o‘choq boshiga bordim. To‘g‘ridagi uyda To‘xta xolamga o‘xshagan yigirma chog‘li kampir-u, amma-buvilar yig‘ilishib olib, savobi urushga ketgan o‘g‘illarimizga tegsin, eson-omon qaytib kelishsin, deb «Mushkulkushod» o‘qishyapti. Otinbibi xolam sal g‘amginroq, lekin shirali ovoz bilan xuddi allakimga yolvorgandek nola qilib:
Salli olo saodat,
Har kim aytsa bir soat,
Duo bo‘lgay ijobat,
Lo iloho illo anta…
deb men tushunmaydigan g‘alati-g‘alati she’rlar o‘qiyapti. Amma-buvilar uning g‘amgin, qaltiroq ovoziga hamohang chayqalishib, har zamonda:
– Huvvv! – deb yig‘lab qo‘yishadi.
Otinbibi