– Afg‘on. Boshlandi.
Uch yuz chog‘li askarni o‘z bag‘riga olgan uchoq havoga ko‘tarilib, bir yarim soat ham uchmasdan qo‘nishga chog‘lana boshladi va chap tarafga keskin burila turib aylanasiga pastlay boshladi. “Harqalay, Termizga tushyapmiz shekilli” deb xayolimdan o‘tkazdim, lekin pastga tushgach bizni o‘rab olgan, qo‘llarida avtomat ko‘targan askarlarni, atrofimizdagi sarg‘ish tusdagi baland tog‘larni ko‘rib hafsalam pir bo‘ldi: ha, bu joy biz qo‘rqqan ”AFG‘ON” edi!
“Ha, Ilyos, qo‘rqyapsanmi… ” o‘zimga o‘zim savol berdim va atrofimdagilarga zimdan nazar soldim. Ular ham xuddi mendek tushkun kayfiyatda edilar. Oramizda bizdan bir yoshlar chamasi kattaroq bo‘lgan O‘tkir ham chuqur o‘yga tolgan, ko‘zlarini qayoqqa yashirishni bilmasdi. Doimo quvnoq yurguvchi To‘ra ham qandaydir xayollari to‘zg‘in, baland kelbatli Ravshanning qaddi esa, go‘yo bukilib qolgandek edi. Jikkakkina gavdasi tufayli vazni yetmasada, afg‘onga kelishdan bosh tortgan bolani o‘rniga, biz bilan kelib qolgan Husan va baland bo‘yli, vazmin G‘oliblarning ham kayfiyati biznikidan a’lo emasdi.
–Ha polvonlar, jimib qoldilaring, -dedim, ularning kayfiyatini ko‘tarish niyatida. Hamma jim… Qo‘rquvdan tashqari, ko‘z o‘ngimizda sodir bo‘lgan nohaqlik ham barchamizni karaxt ahvolga solgan edi.
Lekin bizning bu tushkun holatimiz tezda o‘tib ketdi va yoshlarga xos qiziquvchanlik ustunlik qilib atrofni kuzata boshladik.
–Saflaninglar, -kimdir buyruq berganday bo‘ldi, lekin biz saflanib-saflanmay, sudralishib qayta taqsimlash punktiga yetib keldik.
–Uzoqlashmanglar, kechqurun qismlarga jo‘naysizlar, -qisqa berilgan ko‘rsatmadan so‘ng, o‘sha joyning o‘zida yuklarimizga suyanib o‘tirib oldik.
Cho‘ntagidan yarimta qurutni chiqargan To‘ra hech gap-so‘zsiz uni bo‘laklab bizga taqsimlab berdi. U bu irim haqida birovdan eshitganmidi yoki o‘zi o‘ylab topganmidi- biz uchun o‘shanda uning ahamiyati yo‘q edi. Muhimi bizni ko‘nglimiz shu bilan taskin topgani edi. Ovoz chiqarib birortamiz duo qilib biror tilak bildirishni bilmasak-da, lekin hammamiz ham ich-ichimizda “Sog‘-salomat qaytib ketaylik bu yerlardan, ilohim” deb xayolan duo qilganimiz rost.
Atrofni kuzata boshladim: chap taraf baland-past tog‘lar bilan o‘ralgan. Biz turgan joydan janub tarafda katta, biroq ko‘rimsiz shahar yastanib yotardi. Bu Kobul shahri edi.
Shaharning kunbotar tarafidagi katta tepalik e’tiborimni tortdi. Prizma shaklidagi bu ulkan tepalikni yon bag‘irlaridan aholi uy-joy qurib yuqoriga chiqib ketgandi. “Suvni bu balandlikka qanday qilib chiqarib berisharkin?”, qishloq bolasi sifatida, xayolimga kelgan birinchi fikr shu bo‘ldi. Shaharda ko‘p qavatli uylar kam, lekin bizdan shimol tarafdagi tog‘ yon bag‘irlarida o‘nlab shunday uylar qad rostlagan.
–Azizov!
Bu buyruq ohangidagi ovozdan hushyor tortdim.
–Ya, -deb o‘rnimdan turdim.
Qarshimda chiroyli formasi o‘ziga yarashgan desantchi kapitan turardi .
–Ti so mnoy poletish, bud zdes, -dediyu orqasiga burilib ketdi.
–Ilyos, sen desantga tushding, qoyil, -dedi To‘ra ko‘zlari yonib.
Yana bir ofitser biz tomon kela boshladi:
–Rahmatov, Zoidov!
–Ya.
–Ya.
To‘ra bilan O‘tkir sakrab turishdi.
–Vi oboi so mnoyu v Djelalabad, ponyatno?
–Tak tochno!
Ofitser ketgandan so‘ng ular ikkalasi yana joylashib o‘tirib olishdi.
O‘rtaga yana og‘ir sukunat cho‘kib, bir-birimizga horg‘in nigoh-la termula boshladik. Mash’um taqdir biz vatandoshlarni shu tariqa har tarafga sochib, bir-birimizdan ajratayotgandi!
Bu juda og‘ir edi! Chunki besh oy mobaynida ona Vatandan uzoqda, yana qaerda deng, – Sibirda, biz go‘yo bir tanu bir jon bo‘lib bir-birimizga o‘rganib qolgandik. Lekin na iloj, odamzot bundan battariga ham chidaydi.
Shu tariqa unsiz xayrlasha boshladik…
Kech kuzning kunlari qisqa bo‘ladi, haligina tepamizda turgan quyosh zarrin nurlarini so‘ndirgancha tog‘lar ortiga berkindi. Etni junjiktiradigan salqin shabada boshlandi.
Qorong‘ulik tushishi bilan aerodromda jonlanish sezilib, vertolyotlar ovozi eshitila boshladi.
Birinchi bo‘lib qarshilik To‘raev Husan bilan ukrainalik Sergey Sobachkinni G‘azna shahriga, ulardan keyin qamashilik G‘afforov Ravshan bilan kosonlik Pirnazarov G‘oliblarni Bagramga jo‘natishgandan so‘ng, meni chaqirib olishdi.
Kapitan bilan birga yetti kishi MI-8 vertolyotiga chiqdik. Quloqni kar qilgudek varillab o‘rnidan og‘ir qo‘zg‘algan vertolyot aerodrom ustidan aylanganicha yengilgina ko‘kka ko‘tarildi. Bir necha marta aylanib, ma’lum balandlikka ko‘tarilgandan so‘ng pastda son-sanoqsiz chiroqlari ko‘rinib turgan Kobul shahrini ortda qoldirib noma’lum tarafga uchib ketdik.
Zim-ziyo qorong‘ulik qa’rida bir soatga yaqin uchdik. Vertolyot chap tarafga burilib pastlashni boshlagandagina pastda bir chiziqda qo‘shqator bo‘lib miltillab turgan chiroqlar ko‘rindi. Bu qo‘nish maydonchasi edi!
Vertolyot to‘satdan pastga tomon shunday tezlik bilan sho‘ng‘idiki, azbaroyi butun vujudim bosh qismimda yig‘ilib qolganday bir zum ruhiy holatimni boshqarolmay qoldim. Nihoyat qo‘ndik…
Biz o‘tirgan yuk mashinasi katta chiroqlarini yoqmasdan yarim soatlar chamasi o‘rmalagancha soylikka tushgach to‘xtadi. Bizga joylashish buyurilgan palatkaga kirgach yorug‘likdan ko‘zlarim qamashib ketdi.
Palatka harbiylarga xos tartib-qoidalar bilan mahkam qilib joylashtirilgan, orasiga issiq-sovuqdan himoya qiladigan vositalar joylashtirilib, ularning ustidan oq rangli qattiq mato did bilan qoplangan, qo‘sh qavatli karavotlar ikki tarafdan qatorlashtirib o‘rnatilgan, qirq-ellik askarga mo‘ljallangan xos xona edi. Bizgacha ham bu yerga olib kelingan yosh askarlar anchagina bor ekan. Uxlashga chog‘langan bu yigitlar bizni ko‘rib jonlanib qolishdi.
Yo‘l azobidanmi yoki urush bo‘layotgan joyga kelib qolganligimiz qo‘rquvidanmi, bilmadim, o‘zim tanlab yotgan karavotdagi oppoqqina choyshablar orasiga kirgandan so‘ng ham anchagacha uxlay olmadim. Kim xurrak otgan, kimdir pishillabgina uxlab yotibdi… Mening ko‘zlarimga ham uyqu ina boshladi.
Qancha vaqt uxlaganimni aniq bilmayman. Bir payt atrof yashin chaqnagandek bo‘lib yorishdi-yu, nimadir “povv” etib, palatkamiz ustidan uchib o‘tdi. Avtomat tarillab, uzun-qisqa otishma tovushlari eshitila boshladi. Kimdir “mamochka” deb baqirib, uyg‘onib, o‘tirib oldi. Ozgina jimlikdan so‘ng yana boyagi yorug‘lik va “povv-povv-povv” deb ovoz chiqargancha ustimizdan ketma-ket uchib o‘tayotgan narsalar nimaligini bilamiz deguncha tong yorishib qoldi. Otishma ovozlari tinib atrofga sukunat hukmronlik qila boshladi.
–Podyom!!! Stroitsya na vixod!-buyrug‘idan so‘ng sakrab turib, kiyingancha tashqariga shoshildik.
Tong yorisha boshlagan, atrofdagi bino-yu palatkalar, harbiy texnikalar bemalol ko‘rina boshlagandi . Saflandik. Jami bo‘lib o‘ttiz-o‘ttiz besh chog‘li, biz, yosh askarlardan boshqa hech kim yo‘q edi. Biznikidek palatkalar qator qilib tartib bilan joylashtirilgan torgina uzun soylik dushman ko‘zidan anchagina himoya qilingan, yov hujumidan yaxshi mudofaa qilinadigan tabiiy istehkom edi.
–Rovnyaes! Smirno! Nale-vo! Medlennim shagom, begom marsh!-buyrug‘idan so‘ng ertalabki badantarbiyani boshladik.
“Shu soydan chiqmasdan badantarbiya qilsak kerak” deb o‘yladim. Yo‘q, yanglishgan ekanman, o‘ng tarafdagi qirning ustiga qarab yo‘nalgan dala yo‘lidan yuqorilab katta yalanglikka chiqdik.
Chap tarafimizda baland tog‘lik boshlanib ketgan, o‘ng tarafimizda qirlar tugagan joydan boshlab ko‘z ilg‘agan joygacha yam-yashil vodiy ko‘rinib turardi. Soydan chiqishimiz bilan daraxtzor tarafga yo‘naltirilgan artilleriya