Eeden
Dante en Beatrice, en andere verzen
DANTE EN BEATRICE
INLEIDING
De volgende verzen ontstonden na 't herleezen van Dante's eerste ontmoeting met Beatrice, toen hij bijna neegen en zij acht jaren oud was, zooals beschreeven wordt in "Vita Nuova". Of Beatrice die Bice Portinari geweest is, waarvan Boccacio in zijn Leeven van Dante spreekt is niet zeeker. Dat zij nooit in werkelijkheid zou bestaan hebben – zooals G. Rosetti, La Farina e.a. beweeren – is niet te gelooven. Zij mooge een anderen naam gedragen hebben, het meisje in 't roode kleedje heeft bestaan, en is door Dante gezien en bemind. Potgieter vraagt of wij het hem ten goede houden, dat hij, in zijn Florence, Beatrice's kleed in plaats van rood, wit maakte, "voor de onschuld", zooals hij zegt. Het in deezen den Florentijn te willen verbeeteren is echter den Amsterdammer moeyelijk ten goede te houden. Het achtjarige meisje ging in 't rood, "zooals het haren leeftijd paste" zegt Dante. Tien jaren later, als volwassen maagd, werd zij door hem in wit gewaad gezien. Na deeze tweede ontmoeting zag hij Beatrice in een vizioen, naakt, in een bloedig laken gewikkeld in de armen van Amor, die haar Dante's hart te eeten gaf, en daarna opvoerde ter zaligheid. Beatrice's dood in de "Vita Nuova" valt volgens d'Ancona, in 1290 ongeveer. Vóór 1298 trad Dante in 't huuwelijk met Gemma Donati. Vier jaren later ging hij alleen in ballingschap en schreef Hel, Vagevuur en Paradijs.
EERSTE DEEL
I
Een vizioen van wonderhoog genucht
heeft mij, toen 'k in de poort mijns najaars staarde
en langs reeds winterige velden waarde,
den dag, den nacht en weer den dag verlucht.
Het was zoo fijn en lieflijk als 't gerucht
der voogels, die in herfstnacht naar hun gaarde
in 't zuiden trekken, hoog, hoog oover d'aarde,
zacht snaterend in ongeziene vlucht.
Het was zoo scherp en kleurig als van vlinders
de vleugel-cier – als zij zich rustend zonnen
op gloedbescheenen muur, – en zoo vol diep
geheimenis, alsof er uit de bronnen
van alle licht en vreugde⌒een lokstem riep:
Ik zag een stoet van bloembekranste kinders.
II
Een meisje⌒in kleedje, heerelijk getint
van zacht en zeedig rood, met wat sieraden
als 't kind die draagt, naar 't haar heur ouders raden,
het ranke lijfje⌒omstrikt met blinkend lint,
zag 'k in gewoel van bloemen en gewaden
als heldre ster die vóór alle⌒andren blindt,
en 'k zag hoe haar genootjes vroolijk traden
om haar, als eene die elk 't minnigst vindt
en als de schoonste zonder spijt wil roemen,
daar zij, hoe mooi en goed zij is, niet speurt.
Ik hoor haar kindernaam vertrouwlijk noemen,
de knapen roepen "Bice!" en werpen bloemen
naar 't blonde haar. Verleegen lachend beurt
zij de oogen naar haar ouders op, en kleurt.
III
Toen zag 'k twee felle donker-vuurige⌒oogen,
in streng en ernstig knapen-aangezicht,
onafgewend naar 't lieflijk wicht gericht
door óóvermacht'ge tooverkracht getoogen.
De kind'ren eeten. Hij zit aan, doch zwicht
voor lust naar 't lekkers niet, maar onverwoogen
drinken zijn blikken 't jonge, lieve licht,
't éénige wat zij nog te zien vermoogen.
't Feestvolk stroomt uit, hij volgt, als weezenloos,
't lieftallig weezen dat haar macht niet weet
en niet vermoedt wat gloed zij deed ontbranden.
Hij treedt haar toe, heft stamelend de handen,
beroert de bloemen die zij draagt, haar kleed…
en zwijmt doodsbleek, – geslaag'ne voor altoos.
IV
O meester, zag ik met mijn geest de bron
des ongelijkbren liefdestrooms, wiens vloeden
na eeuwen nog een dorre waereld voeden,
die zulke weelde zelf niet baren kon?
Als Nijl het Nijldal, blaakrend in de zon,
drenkt hij het rotsig land van droeve' en moeden,
nog voelt een dichterhart of 't moest verbloeden
zoo 't zijner heerlijkheid zich niet bezon.
Bekoorlijke oorsprong van zoo grootsche macht!
Het kinderfeest, de blanke bloemenstad,
de schoone maatschappij, nog jong en blijde —
Zóó sluipt het eerste glinster-sprankje nat
uit woudenrijk gebergt, en babbelt zacht
waar kreekels sjirpe' op stilbezonde weide.
V
Heeft dan ook uw geweld'ge ziel geleeden
dat allerteerste, allerzoetste leed? —
Door dagen vuurig en door nachten heet
zaagt gij die onbeschrijfb're lieflijkheeden:
dat roode kleedje, 't lint, die ranke leeden,
die ooge-starren… O ik weet!.. ik weet!..
en naar de zoete folter dieper beet
hebt gij om uitkomst of begrip gebeeden.
Doch toen het ruuwe leeven, koel en straf,
den wonder-broozen kinderdroom wou breeken,
dreef 't u van haar op verre weegen af,
maar kon den innerlijken glans niet bleeken.
Dood mocht haar lijf en aardsche vreugd u rooven,
dien eersten luister liet gij u niet dooven.
VI
Wie ben ik, als ik denk aan u, mijn held!
ik kleine,⌒in 't klein-gevoelend volk begraven —
maar toch! – wat zoeten drank van min zij gaven,
mijns harten hart bleef zoeken, onverzeld,
naar minder niet, dan wat uw mond mocht laven,
kristallen dronk, uit eeuw'ge rots geweld.
Datzelfde, waar uw Godlijk lied van meldt,
heb ik voor alle tijden willen staven.
Uw stroom is majestatisch neergedonderd
met wentelsprongen tot den blanken plas,
maar als een zwoel, vermaledijd moeras
houdt U van mij mijn tijd en volk gezonderd.
En daar was géén, ik zeg u, die verstond
de taal der stroeve plooyen om mijn mond.
VII
Gij