науқаны кезiнде көрiнедi, түгел дерлiк сайлау орындары, мектептер, оның үгiтшiлерi, мектеп мұғалiмдерi, өзге де қоғамдық iстердiң алдында белсендiлiк танытатын – осы мұғалiмдер қауымы. Ойлаймын, мектептердi идеологиялық ұжымнан өркениет ошағына айналдыру iсi қазiргi қоғамның аса маңызды қажеттiлiгi. Мектептiң өркениет ошағы болуы үшiн оның насихаттайтын құндылықтары заман талабына сай сұрыпталуы керек. Бұл iсте бiз алға «дамып» кеттi деген елдерден үлгi алуымыздың қажеттiлiгi шамалы, басылым беттерiндегi, телеарналар арқылы берiлетiн, көбiне АҚШ, Франция мектептерiндегi келеңсiз жағдайлар бiздi көп нәрседен, әсiресе батысқа елiктеушiлiктен сақтандыру керек. Бiз ұлы мақсатқа жеткiзетiн дұрыс жолымызға сай жаңа тұрпатты мектептi қалыптастыру жағында болғанымыз жөн. Оған бiзде нық негiз бар, айтпағым, қазақ елiнде орта бiлiмдi жаппай сауаттылық жүзеге асып отыр. Елiмiз сауаттылық жөнiнен әлем бойынша он төртiншi орында. Жаппай сауаттылық – өркениеттiң iргетасы. Өркениеттiң негiзi – елдiң жаппай сауаттылығында, мысалы, Үндiстанда сауаттылық – 65 %. Осы елдiң бiр азаматы бiзге мынандай сауал қойды: «сiздiң елде әрбiр селода мектеп бар ма?» – деп. Мiне, осы сұрақтан жаппай халықтың сауаттылығы туралы нақтылы тұжырымға келуге болады. Әрине, мұндай халықтың жаппай сауаттылығына жеткiзген социализм екенiн де естен шығармаған жөн. Мысалы, бiлiмi, ғылымы, технологиясы жетiлген деген Тайваньда орта бiлiм алмақ түгiл, азаматтық құқығы жоқ аборигендер барын айтса да жеткiлiктi. Бiршама өркениеттi деген iрi елдерде халықтың жаппай сауаттылығы мәселе. Тегiнде ойлаймын, асып төгiлген байлық бар жерде мiндеттi түрде кедейшiлiк болмақ па деп. Осы тезистi арнайы тақырып етiп зерттесе, капитал әлемiнiң әлеуметтiк дерттерi де шыға келмек. Сондықтан бiздi ұлы мақсатқа бастайтын капитализм де емес, социализм де емес, өзге жол, ол – қазақстандық жол. Әдiлеттiлiк ешқашанда бiр елдiң, бiр iлiмнiң, белгiлi бiр өркениеттiң немесе нақтылы бiр дiннiң еншiсi емес, ол адамзаттың мазмұны бай – субстанциясы. Абай: «әдiлеттiлiк – хақ жол», – деген, яғни хақ – дiннiң жолы. Дiннiң хақ болуы да үлкен мәселе екенiн бүгiнгi заман тынысынан, бейнесiнен, өркениеттер үрдiсiнен және әр қилы әлемдiк геополитикалық саясаттан айқын көрiп отырмыз. Сондықтан өркениеттiк үрдiстер бәсеке жарысына түскен ақпараттық заманда бiз ойластырып отырған ұлттық мектеп мазмұнын құрастыру, қалыптастыру өзгелер iсi емес, тек өздерiмiз атқаратын шаруа болса керек. Мен бiлiм жүйесiнде үлгi боларлық елдi көрiп тұрғаным жоқ, бiрақ тәжiрибе алмасу, салыстыру, жетiлген технологияны қолдану, озық әдiстемелердi пайдалану және бiлiм жүйесiн қаржыландыру сияқты маңызды шараларды, әрине, бiлiп, танып, зерттеп, қажеттiсiн қабылдап отыру, оны заңмен бекiту сөзсiз маңызды шаралар.
Жол анасы – iз дегендей, қазақ елiнiң толыққанды өркениеттi ел атанып, өзiн өзгелерге жария етуде дұрыс жолға түсiретiн – бiлiм беру жүйесi, оның iшiндегi – орта мектеп. Министрлiктiң ақпаратына қарағанда, елiмiзде 7 721 мектеп бар (онда 2 578 987 оқушы оқиды), оның қазақ мектептерi – 3 788, орыс мектептерi – 1 777, аралас мектептерi – 2 068, өзбек мектептерi – 71, ұйғыр мектептерi – 14, тәжiк мектептерi – 2, украин