қарағанда ілгері болуы қажет.
Инфляция бұл инвестициялық қызметке ықпал етуші негізгі фактор ретінде экошмиканьщ жағдайына тікелей байланысты, ятни тұрақты экономика немесе экономикалық өсу тұсында оның деңгейі төмендейді немесе керісінше. Бұл жерде инфляция процесі мен банктік несие мөлшерлемесінің арасында тығыз байланыс бар екенін айта кету қажет. Ендеше инвестицията деген сұраныс қисыты банктік пайыз мөлшерлемесіне (Мп) және инвестицияның жұмсалымынан күтілетін таза пайданың нормасына (Нп) тікелей байланысты (1-сурет).
1-сурет. Инвестицияға деген сұраныс қисығы
1-суреттен көріп отырғанымыздай, қаншалықты банктік пайыз мөлшерлемесі жоғары болса, соғұрлым инвестицияға деген сұраныс төмен немесе инфляцияға деген сұраныс пен күтілетін таза пайда нормасының арасында да сондай байланыс бар. Әрине бұл жерде егер таза пайда нормасы банктің пайыз мөлшерлемесінен жоғары болса, яғни Нп> Мп, онда экономикаға инвестиция жұмсау тиімді. Сондай-ақ керісінше, егер күтілетін таза пайда нормасы пайыз мөлшерлемесінен жоғары болса, яғни Мп > Нп, онда мұндай жағдайда инвестиция жұмсау тиімсіз.
Пайыз мөлшерлемесінің екі түрі болады: нақты және номиналды.
Нақты номиналдыдан инфляция деңгейіне қарай ажыратылады, яғни:
мұнда МНАқ – нақты банктік пайыз мөлшерлемесі;
МНОМ – номиналды банктік пайыз мөлшерлемесі;
ИМ – инфляция деңгейі.
Айта кететін жәйт, бұл жерде инвестициялық шешім қабылдауда номиналдық емес нақты пайыз мөлшерлемесінің рөлі маңызды. Мысал, 2 млн теңге сомасында жұмсалынған инвестиция, 20 % нақты күтілетін пайда нормасын әкелуі тиіс, ал номиналды банктік пайыз мөлшерлемесі – 25 %. Былай қарасақ, инвестиция жұмсау пайдасыз сияқты. Бірақ та инфляция деңгейі жылына – 10 %-ды құрасын. Бұл дегеніміз инвестор теңгемен төлеген жағдайда, оның сатып алу құны – 10 % төмендейтінін көрсетеді. Егер номиналдық пайыз мөлшерлемесі – 25 % болса, онда нақты пайыз мөлшерлемесі 15%ды құрайды (25-10). Ендеше бұл 15 % – нақты мөлшерлемені, 20 % – күтілетін таза пайда нормасымен салыстырып, инвестициялаудың тиімділігін көруге және оны жүзеге асыруға болады деген шешімге келеміз. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей егер бағаның жылдық өсуі 40 %, ал айлық өсуі – 2,8 %-дан аспаған жағдайда ғана қаржылық тұрақтылық қалыптасады. Егер ол жоғары болса, онда өндіріске жұмсалынатын инвестиция шамасы күрт азайып, нәтижесінде экономика мен елдің жағдайы нашарлайды.
Келесі бір маңызды фактор салық жүйесінің жетілдірілу дәрежесі. Қазіргі жағдайда әсіресе, өндіруші кәсіпорындар үшін салықтың мөлшерлемесі әлі де болса (қосылған құнға салынатын салықтан басқасы) жоғары мөлшерде қалуда. Бұл салықтардың бәрі (өнімнің өзіндік құнына кіретіні және бағасына қосылатындары) жұмыс істеп отырған кәсіпорынның қаржылық нәтижесіне – таза пайдасына әсер етіп, ең соңында кәсіпорынның пайда есебінен инвестициялау мүмкіндігін азайтады.
Америкалық ғалымдар теория және практика негізінде бюджетке салықтардың түсуі салықтық мөлшерлемеге