прыпёр!”
Вось так, Парыжай, разамлелай рудой бабай, клічуць Сталіцу сьвету героі Багушэвіча. Паны глядзяць на Парыжу – замест таго, каб дбаць пра сваё, каб думаць пра будучыню роднай зямелькі. А чым яшчэ ім займацца, калі ўсе пушчы зьмеценыя імі ў жыдоўскі кішэнь? Антысэмітызм Багушэвіча – тэма асобная, а Парыжа паўстае вось такой, лішняй, надакучлівай, чужой забаўкай для марнатраўных і лянівых. Такой сабе спакушальніцай чужых мужоў, разлучніцай і руйнавальніцай на вякі пабраных шлюбаў “народу і дваранства”. Ці чулі яны, мужыкі, што гэтая бабёнка, гэтая Парыжа, “дура крашаная”, дзеля якой іхныя паны кідаюць двары – некалі з голымі цыцкамі стаяла за іх на барыкадах?
Мо і чулі. Але ўхваліць такое ня могуць. Сваімі цыцкамі Парыжа можа разбэсьціць толькі панскія душы, а народу трэба сада-маза: цьвёрдая рука, яжовая рукавіца і бізун. Пажадана айчыннай вытворчасьці.
Не, без астрогу нашаму чалавеку нельга. Яму ж не з Парыжай жыць, праўда?
Дзе быў дэ Сад – цяпер дзетсад. Так можна фігуральна-паэтычна апісаць парыскую плошчу Бастыліі. Тое, што самай знакамітай у сьвеце парыскай турмы даўно не існуе і ўся пэнітэнцыярная слава гораду грунтуецца фактычна на пустым месцы, прымушае паважаць парыжанаў: яны ўмеюць абыходзіцца з сымбалямі. І наогул: адна справа, калі твае продкі сядзелі ў астрозе – і зусім іншая, калі яны яго ўзарвалі, уласнымі рукамі, ды яшчэ патанчылі на сьвежых руінах.
Цяпер на месцы турмы чакае сакавіка Ліпеньская калёна, у Опэры Бастыліі басавіта цягне сваё “фа” Дзяржаўны хор Рэспублікі Беларусь, і можна нарэшце ўздыхнуць з палёгкай. У адрозьненьне ад беларускіх паэтаў і пісьменьнікаў, якім Бастылія і праз паўтара стагодзьдзя пасьля свайго зьнікненьня не давала – і не дае – спакою.
Знакамітая віленская турма Лукішкі была пабудаваная больш чым праз стагодзьдзе пасьля таго, як Бастылія аддала душу бязбожнаму парыскаму люду – але параўнаньняў з францускай калегай пазьбегнуць не змагла: зайздрасьць – не астрожнае пачуцьцё. Параўнаньні з парыскай славутасьцю дагналі яе амаль што імгненна – Бастылія ёсьць сынонімам турмы наогул, а, напрыклад, беларуская літаратура – гэта ня больш чым беларуская літаратура.
І ня менш. Тут, у Лукішках, пакутавалі за праўду розныя літаратары (сярод самых вядомых – Максім Гарэцкі, Францішак Аляхновіч, Максім Танк, Міхась Машара) – хто за што. Аляхновіч дык наогул за тое, што “возносіл хулу на сілы небесные”. Яго пасадзілі яшчэ за царом. Як і маркіз дэ Сад, Вальтэр і іншыя знаныя французы ў Бастыліі, Аляхновіч у Лукішках не журыўся і пісаў камэдыі.
З Парыжам у яго былі крыху іншыя асацыяцыі. Вось гэты, значна пазьнейшы, “парыскі” ўспамін Аляхновіча – наогул успрымаецца як ледзьве не вянец яго біяграфіі:
“Паслаў у Парыж рукапіс (“У капцюрох ГПУ”), у расейскую газэту “Возрожденіе”. Надрукавалі, яшчэ і грошай прыслалі…”
…Што да беларускіх камуністычных дзеячоў, сярод якіх таксама хапала паэтаў, дык яны ў адзін голас называлі Лукішкі “Бастыліяй польскага фашызму”. Камуніст з амаль францускім прозьвішчам Рыгор Сяржант кляў Лукішкі, як мог: такім і запомніўся Янку Брылю, які напісаў пра Сяржанта