ца стосы фотаздымкаў, прывезеных з тых гастроляў. На іх засталіся назаўжды адлюстраванымі і буянне восеньскіх фарбаў, і цудоўныя, маляўнічыя краявіды невялікіх гарадоў Міжземнамор’я, дзе ў лабірынтах старых вузкіх вулачак, у сілуэтах старадаўніх храмаў і свецкіх будынкаў, здаецца, затаіўшыся, жыве сама гісторыя. Тут, як нідзе, адчуваеш хаду часу, подых стагоддзяў. Адчуваеш сябе ўзнесенай над светам і далучанай да вечнасці.
Вядома, ад горада да горада – шлях немалы, і штораз дарога адбірае сілы. Тыя, якіх заўсёды крыху нестае на канцэрце. Вядома, перад выступленнем заўсёды хвалюешся: новая пляцоўка, незнаёмая зала, нязвыклая акустыка, новы глядач і слухач. Як ён цябе ўспрымае?.. Толькі паспееш да яго прывыкнуць, адчуць яго і зрабіць сваім, як трэба з’язджаць. А ў канцы гастроляў ты наогул як марафонец, які бяжыць апошнія кіламетры і думае: а нашто мне ўсё гэта трэба?
Але як лёгка дыхаецца ў Еўропе! Мо таму, што акадэмічная, оперная ці камерная манера спеваў тут заўсёды высока цанілася.
Класічны вакал – мастацтва еўрапейскае, і артысту патрэбен падрыхтаваны, а не выпадковы слухач. Мо таму Надзею так прымалі і ў Ніцы, і ў Тулоне, і ў Перпіньяне, што ўзнёслы і вытанчаны стыль музычных сачыненняў, якія яна выконвала, і непаўторнае аблічча гарадоў, кожны з якіх – твор мастацтва, аказаліся таемным, няўлоўным чынам звязаныя паміж сабой.
А потым, эмоцыі патрэбны ўсім! І ў Францыі, і ў Іспаніі, і ў Расіі, і ў Беларусі. Зала абавязкова адгукаецца на імклівую плынь эмоцый, увасобленых у музыцы і спевах. І чым яны больш яркія, светлыя або экспрэсіўна-драматычныя, тым больш захопленая рэакцыя публікі.
На фотаздымках адлюстраваны вялікія і малыя канцэртныя залы, дзе Надзя спявала. Якая акустыка! Спяваеш і адначасова ў час выканання слухаеш сябе нібыта збоку. Не можаш паверыць, што так гучыць менавіта твой, а не чый-небудзь іншы голас. І думаеш: «Няўжо гэта я?!»
А вось і яна сама на здымках: пасля выступленняў, у шыкоўнай канцэртнай сукенцы, расшытай бліскучымі паеткамі, каменнямі і стразамі, яшчэ ў грыме, з упрыгожаннямі на шыі і руках. З букетамі, а дакладней, абярэмкам кветак у руках. Шчасліва-ўзбуджаная, акрыленая поспехам і слухацкім прыёмам. А побач з ёй – такія ж шчасліва-ўзбуджаныя музыканты камернага аркестра, дырыжор, імпрэсарыа. З той вандроўкі Надзя прывезла стос выданняў, з якіх даведалася шмат цікавага і нечаканага пра свой голас. Няўжо калі-небудзь тая казка і той сон вернуцца?
З тым падарожжам звязаны ў Надзі і не надта вясёлыя ўспаміны. Пасля гастроляў у Францыі яна пачала думаць: а ці трэба так надоўга з’язджаць? Калі ёй прапанавалі гэты прэстыжны, а ў дадатак фінансава выгадны кантракт, адмовіцца ад якога Надзя не магла, яе сыну, Алесіку, цёмнагаловаму, як мама, ласкаваму, як каток, хлопчыку, споўнілася толькі тры гады. Сына Надзя пакінула на месяц з бабуляй.
I вось яна вярнулася дадому, бязмежна стомленая аўтобусным падарожжам, узбуджаная новымі ўражаннямі.
У вялікай дарожнай сумцы месціліся шматлікія сувеніры і падарункі, праспекты, шыкоўныя буклеты.
Калі, апусціўшы каля парога сумкі, пакеты, скруткі, яна зрабіла крок наперад, каб нарэшце ўзяць на рукі і прытуліць да сябе любімае дзіця, яе Алесік, які за гэты час прыкметна падрос і змяніўся… не пазнаў маму і спуджана схаваўся за бабуліну спадніцу. Праз некалькі імгненняў ён насцярожана зірнуў адтуль, не разумеючы, што хоча ад яго незнаёмая цётка. Бабулю ён цяпер называў мамай і ўсе свае маленькія і вялікія дзіцячыя клопаты вырашаў з ёю.
Сын забыў яе за месяц. Усяго – за месяц! Яна была для яго ніхто… Ніхто! Надзя ледзь не заплакала. Перапоўненыя канцэртныя пляцоўкі, гарачы прыём публікі, перспектывы новых гастроляў – усё раптам паблякла, зменшылася ў маштабе, зрабілася малазначным і нецікавым. Некалькі дзён яна хадзіла сама не свая.
– Ды не хвалюйся ты… – супакойвала яе маці.– Ён цябе забыў. Але ўспомніць. Дзіцячая памяць не такая трывалая, як у дарослага. Мама – гэта той чалавек, які штодзень побач. Той, хто варыць кашу, корміць, спаць кладзе, казку на ноч расказвае…
«Як мудра яна сказала: мама – гэта той чалавек, хто кожны дзень побач», – думала Надзя. І вырашыла, што пакуль Алесік не падрасце, далёка ад’язджаць не будзе. Іначай сын зробіцца чужы. Навошта тады долары і еўра? Мала, што мужа няма, дык і сына можна згубіць.
Праўда, Надзіна маці ўспрымала сітуацыю не так востра. Алесік паціху падрастаў, і Надзя пачала ездзіць ізноў. Спачатку недалёка ды ненадоўга, а потым усё часцей і далей. Бясконцыя гастролі і работа дапамагалі забыць усе непрыемнасці: матчыныя хваробы, якіх пад старасць збіралася ўсё больш, не дужа моцнае сынава здароўе, заўсёдную нястачу грошай, невялікую зарплату і неўладкаванае асабістае жыццё.
Сёння Надзя мусіла ўстаць раней, чым звычайна. Трэба было сабраць сына ў школу. Амаль заўсёды гэтым займалася бабуля. Тая шкадавала дачку, якая позна вярталася дадому то з рэпетыцый, то з канцэртаў, і вызваляла ад многіх хатніх турбот. Як тая пані, Надзя часам магла зранку ўволю паспаць. Калі толькі ў музычнай вучэльні, дзе выкладала вакал, ёй не ставілі ў расклад ранішнія заняткі.
Але цяпер маці паехала да Соні, роднай сястры. Надзіна цётка жыла