>Dogoterapia (wersja z transkrypcjami)
Projekt okładki i stron tytułowych Przemysław Spiechowski
Ilustracja na okładce Mila Atkovska/Shutterstock
Wydawca Aleksandra Małek-Leśniewska
Redaktor prowadzący Jolanta Kowalczuk
Redaktor Dorota Polewicz
Produkcja Mariola Iwona Keppel
Recenzent
dr hab. Dorota Podgórska-Jachnik
Skład wersji elektronicznej na zlecenie Wydawnictwa Naukowego PWN
Michał Latusek / konwersja.virtualo.pl
Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.
Copyright © Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Warszawa 2016
eBook został przygotowany na podstawie wydania papierowego z 2016 r., (wyd. I)
Warszawa 2016
ISBN 978-83-01-18735-4
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
02-460 Warszawa, ul. Gottlieba Daimlera 2
tel. 2269 54 321; faks 22 69 54 228
infolinia 801 33 33 88
e-mail: [email protected]; www.pwn.pl
Informacje w sprawie współpracy reklamowej: [email protected]
Wstęp
Postęp medycyny wiąże się z opracowywaniem coraz bardziej nowoczesnych metod diagnozy i terapii. Metody te budzą duże nadzieje społeczne, niemniej rozwój nauk medycznych nie wyeliminował nieszczęścia ludzkiego, jakim jest choroba, a w konsekwencji śmierć. Jakość funkcjonowania człowieka chorego można polepszyć przez kontakt z elementami natury, co zauważyli już poeci doby romantyzmu.
Naturalną składową otoczenia człowieka są zwierzęta, a wśród nich pies domowy, który stał się częścią ludzkiego stada i ludzkiej rodziny. Kohabitacja człowieka i psa jest uwarunkowana ewolucyjnie. Nie można zatem zrozumieć fenomenu psa domowego bez analizy ewolucji biologicznej człowieka, rewolucji neolitycznej i migracji naszego gatunku. Pies domowy – jako naturalny towarzysz człowieka – może pomagać w leczeniu różnych zaburzeń i towarzyszyć w nieszczęściu. Pies terapeuta potrafi być wsparciem w rehabilitacji różnych form niepełnosprawności. Wsparcie to nie ma charakteru twardego dowodu naukowego, lecz jest miękką kompetencją zespołu terapeutycznego składającego się z człowieka i psa. Wspomniana kompetencja może mieć zastosowanie w leczeniu tych zaburzeń, w których elementem obrazu klinicznego jest niepełnosprawność ruchowa, psychiczna lub somatyczna.
Oddajemy w Państwa ręce pierwszą naukową monografię poświęconą dogoterapii. Ta metoda terapii jako dziedzina wiedzy i praktyki społecznej lokuje się na pograniczu pedagogiki specjalnej, psychiatrii i medycyny somatycznej. Dyskurs naukowy naszej monografii zawiera terminologię z trzech wymienionych dyscyplin naukowych. Zdajemy sobie sprawę, że przeprowadzono niewiele badań naukowych potwierdzających skuteczność dogoterapii. Nasza monografia ma zatem charakter nie tylko podsumowujący dotychczasowe osiągnięcia dogoterapii, lecz przede wszystkim systematyzujący dalsze poszukiwania. Bez względu na to, w jakim kierunku rozwiną się badania nad terapią z udziałem psa, zwierzę to pozostaje najwierniejszym przyjacielem człowieka. To stanowisko przewija się przez wszystkie rozdziały naszej książki, którą dedykujemy przyjaciołom zwierząt i osobom niepełnosprawnym, dla których pies jest najlepszym lub jedynym przyjacielem. Mamy nadzieję, że niniejsza książka spotka się z przychylnością czytelników i środowisk naukowych.
1
Historia kontaktów między człowiekiem i psem
Rozdział ten jest poświęcony fenomenowi relacji między człowiekiem i psem w ujęciu biologicznym i psychologicznym. Relacja ta ma charakter niezwykły, ponieważ pies jako towarzysz człowieka występuje we wszystkich kulturach, pod wszystkimi szerokościami geograficznymi i na każdym kontynencie. Należy się zatem zastanowić, co tak niezwykłego się stało, że dwa gatunki – człowiek rozumny (Homo sapiens) i pies domowy (Canis lupus familiaris) – weszły we wzajemną relację około 30 tys. lat temu.
Człowiek jako gatunek wyróżnia się kilkoma niezwykłymi cechami:
1. Człowiek ma niepowtarzalny wzorzec łączenia się w pary i niezwykłą seksualność. Jest gatunkiem poligamicznym ze znacznie wydłużonym okresem monogamii. W okresie tym kobieta i mężczyzna w równym stopniu są zaangażowani w wychowanie potomstwa. Ekstensywna opieka ze strony mężczyzny gwarantuje zaopiekowanie się młodym pokoleniem. Stado ludzkie ma strukturę gniazdową, w której gniazdem jest rodzina nuklearna1 lub rodzina rozszerzona (Giza-Poleszczuk, 2005; Strelau, 2015).
2. Człowiek jako jeden z nielicznych gatunków ma znacznie wydłużone dzieciństwo, umożliwiające przyswojenie znacznych ilości informacji (tamże). Informacje te służą rozwojowi złożonych sieci społecznych i tworzeniu kultury materialnej.
3. U człowieka występują długie okresy życia poreprodukcyjnego. Fenomen menopauzy przygotowuje kobiety do pomocy w wychowywaniu wnuków. Rozwinął się także model dziadków, który nie występuje u innych gatunków (Buss, 2014). Dziadkowie pomagają wychowywać dzieci swoich dzieci.
4. Mózg człowieka wytworzył korę przedczołową odpowiedzialną za typowo ludzkie cechy, odróżniające człowieka od reszty świata zwierząt (Strelau, 2015). Taką cechą jest komunikacja werbalna za pomocą dwuklasowego kodu, czyli języka (Kurcz, 2005). Język umożliwił przekazywanie informacji zdobytych w wyniku uczenia społecznego, jest podłożem dla rozwoju kultury, abstrakcyjnego myślenia i teorii umysłu (tamże). Język pozwala na precyzyjną wymianę informacji między ludźmi.
5. Człowiek stworzył niezwykłe sieci społeczne wymagające z jednej strony rywalizacji, z drugiej zaś kooperacji (Strelau, 2015). Szczególną formą sieci jest fenomen rodziny oraz zjawisko koalicji kobiet i koalicji mężczyzn (homosocjalność)2.
Nie wiadomo, dlaczego ludzki mózg wyewoluował w sposób, który pozwolił człowiekowi stworzyć język i kulturę. Człowiek jako gatunek powstał na afrykańskiej sawannie. Żyje na niej wiele różnych gatunków zwierząt niemających tak doskonale wykształconych umiejętności poznawczych. Być może, dobrze rozwinięta sieć społeczna i zdolność przewidywania oraz posługiwanie się narzędziami umożliwiły przetrwanie dwunożnym małpom człekokształtnym w trudnym środowisku. Zasada Kanazawy mówi, że inteligencja człowieka stanowiła doskonałe narzędzie do przeżycia na sawannie (tamże). Mózg człowieka zdobył takie możliwości gromadzenia informacji, że w rezultacie rozwinęła się kultura człowieka jako epifenomen inteligencji. Kultura „wyzwoliła” nasz gatunek ze sztywnych ram biologicznych.
Niezwykłym fenomenem przynależnym naszemu gatunkowi jest proces domestyfikacji (udomawiania) różnych gatunków zwierząt i roślin. Rewolucja neolityczna oznaczała początek uprawy zbóż. Dokonała się ona przynajmniej dwukrotnie. W Starym Świecie nastąpiła na obszarze tzw. Żyznego Trójkąta (od Egiptu po Mezopotamię), gdzie zaczęto uprawiać trawy (zboża), i w Nowym Świecie na kontynencie amerykańskim, gdzie udomowiono kukurydzę (Kornaś i Medwecka-Kornaś, 2002; Lityńska-Zając i Wasylikowa,