dla innych. Umniejszam czyjeś zasługi, czyjeś umiejętności, bo przecież ja wiem lepiej.
Powyższy przykład pokazuje, że taki perfekcjonista wymaga perfekcji przede wszystkim od siebie. Ciężko pracuje, a w przypadku jakichkolwiek niepowodzeń koncentruje się na swoich upadkach. Jest samokrytyczny i skupiony na własnych niedociągnięciach. Niejednokrotnie osiąga wiele sukcesów i jest silnie zmotywowany. Takie osoby często przejawiają wiele cech przystosowawczych i potrafią sobie doskonale radzić z trudnościami, jednak w sytuacjach pewnego rodzaju stresu ten typ perfekcjonizmu bywa destruktywny. Nierzadko takim osobom trudno budować satysfakcjonujące relacje z powodu tego, że koncentrują się na sobie i reagują defensywnie na krytykę. Kobieta z powyższego przykładu mówi o tym, że umniejsza zasługi innych. Nie zawsze musi jednak tak być. Może być postrzegana jako miła i zabiegająca o sympatię, wynika to jednak najczęściej z chęci zrobienia dobrego wrażenia i lęku przed odrzuceniem.
Drugi typ, zorientowany na innych, wyznacza im nierealne standardy i nagradza ich tylko wtedy, gdy się do nich dostosują.
Przykład
Kiedy wracam do domu, nie potrafię się po prostu wyluzować, cieszyć się i być z rodziną. Denerwują mnie najmniejsze szczegóły – niedomknięta szafka, plama na podłodze… Kiedy moja córka chwali się czwórką z klasówki, nie jestem tak naprawdę zadowolona, bo wiem, że stać ją na więcej. Chciałabym usiąść i odpocząć, ale nie potrafię, bo ciągle coś w domu poprawiam.
W przykładzie łatwo zauważyć koncentrację na wymaganiu perfekcji od innych. Relacja z takimi osobami bywa trudna, bo często są krytyczne i apodyktyczne. Chciałyby kontrolować swoje otoczenie i okazują niecierpliwość, więc są postrzegane jako mało wrażliwe na potrzeby innych.
Trzeci rodzaj perfekcjonizmu, uwarunkowany społecznie, wiąże się z wiarą, że to inni wymagają od danej osoby doskonałości. Taki perfekcjonista żyje w przeświadczeniu, że tylko dzięki idealnemu wykonaniu zadań może zyskać akceptację.
Przykład
Gdy jestem w jakiejś nowej grupie, to bardzo się stresuję. Zamiast na rozmowie koncentruję się na sobie, na tym, jak inni mnie ocenią. Chcę, żeby myśleli o mnie, że jestem elokwentna i mądra. Bo tak naprawdę przecież nikt nie chce się spotykać z osobami, które są nudne i nie mają nic ciekawego do powiedzenia…
Kobieta z przykładu żywi przekonanie, że inni mają wobec niej wysokie oczekiwania. Uważa, że zostanie zaakceptowana tylko wtedy, gdy będzie wyjątkowa. Sądzi, że inni bacznie ją obserwują, oceniają i zauważą każde niedociągnięcie. Czuje presję ze strony otoczenia, aby być osobą doskonałą. Jeśli nie udaje jej się tych oczekiwań spełnić, gnębi ją poczucie winy. To powoduje, że często unika wchodzenia w nowe relacje, bo traktuje to jako sprawdzian.
Inny podział zakłada występowanie dwóch form perfekcjonizmu:
> zewnętrznego;
> wewnętrznego.
Zewnętrzny przymus dążenia do ideału to poczucie, że inni będą nas cenili tylko wtedy, gdy będziemy nieskazitelni. Takie osoby często doświadczają wrażenia nacisku i braku wsparcia ze strony otoczenia, czemu zazwyczaj towarzyszą objawy depresji i poczucia beznadziei. Perfekcjonizm zewnętrzny wiąże się z silną potrzebą zasłużenia sobie na uznanie w oczach innych. Wyznaczając sobie coraz to nowe cele, perfekcjonista próbuje zyskać akceptację otoczenia. Zjawisko to często odnosi się do dzieci, których rodzice tak postępują, o czym traktuje podrozdział „Perfekcjonistyczni rodzice”. Dzieci takich rodziców przejawiają predyspozycje do tego typu zachowań, ponieważ ciągle muszą udowadniać swoją wartość, chcąc zasłużyć na miłość. Uczą się w ten sposób błędnego toku myślenia: by zyskać aprobatę, muszę wciąż udowadniać, że jestem tego wart. Ma to ogromny wpływ na zaniżone poczucie własnej wartości u dziecka.
Perfekcjonizm wewnętrzny – wymaganie wysokich standardów od siebie – jest czynnikiem powodującym występowanie perfekcjonizmu zewnętrznego. Perfekcjonista wewnętrzny łatwiej radzi sobie z sytuacjami niskiego natężenia stresu niż zewnętrzny, ale częściej jest przygnębiony i podenerwowany, gdy coś idzie źle. Ponadto zawyżone wymagania w stosunku do siebie często przenoszą się na wymagania dotyczące wszystkich wokół: pracowników, znajomych, rodziny. To szczególnie niszczące dla bliskich związków interpersonalnych.
Zapamiętaj
U niewielu ludzi występuje tylko jeden typ perfekcjonizmu, choć jeden z nich może dominować. W rzeczywistości cechy różnych typów przenikają się.
Czy jesteś perfekcjonistą?
Być może zastanawiałeś się kiedyś nad tym, czy mógłbyś sam siebie nazwać perfekcjonistą. A może usłyszałeś od kogoś takie określenie – jako uznanie lub zarzut? Czy zdarza ci się, że masz trudność z osiąganiem celów, bo nadmiernie dbasz o detale? A może twoje cechy perfekcjonistyczne i szczegółowość są np. wartością w pracy, ale przeszkodą w życiu prywatnym? Czy uzależniasz swoje poczucie wartości od efektów pracy i sukcesów? O tym, czy jesteś perfekcjonistą, czy nie, nie decydują jakość twojej pracy czy ilość realizowanych planów. Można przykładowo porównać dwie osoby, które osiągają identyczne cele: dostają się na wymarzone studia, ciężko pracują, zdobywają dobrą pracę. Tymczasem proces dochodzenia do tych celów, towarzyszące im emocje, postawa w stosunku do siebie i innych różnią się zasadniczo w przypadku perfekcjonisty i kogoś, kto nie przejawia takich cech.
Jeśli na pytanie: „Czy jesteś perfekcjonistą?” jesteś skłonny odpowiedzieć twierdząco, to możesz mieć na myśli dwie różniące się postawy. Jedną można podsumować w następujący sposób: „Zawsze za pierwszym razem chcę osiągać najlepsze rezultaty. Moim sędzią jest mój wewnętrzny krytyk” lub „Zamartwiam się, czy to, co zrobiłem, jest wystarczająco dobre. Dręczą mnie myśli, że nie zrobiłem czegoś dobrze. Oznaczałoby to, że ja nie jestem wystarczająco dobry”. Drugą wyraża następująca myśl: „Ważne jest dla mnie ustalanie i osiąganie celów. To definiuje miejsce, do którego doszedłem. Jestem znany ze swoich wysokich standardów i znakomicie wykonywanej pracy. Dlaczego miałbym się pozbywać swojego perfekcjonizmu?”.
Która z powyższych postaw jest ci bliższa?
Ćwiczenie
Przeczytaj poniższe zdania i zastanów się, czy mogą się odnosić do ciebie.
1. Gdy popełnię jakiś błąd, stale go rozpamiętuję i obwiniam się.
2. Każde zadanie rozpoczynam od spisania listy rzeczy do zrobienia.
3. Rzadko jestem z siebie zadowolony.
4. Często myślę, że mogłem coś zrobić lepiej.
5. Gdyby nie istniał konkretny termin oddania projektu/zadania, to wprowadzałbym poprawki bez końca.
6. Z reguły mam problem z ukończeniem zadań, bo zawsze znajdzie się jakaś część, którą można jeszcze ulepszyć.
7. Jeżeli coś jest zrobione za szybko, to znaczy, że nie może być zrobione dobrze.
8. Trudno mi prosić o pomoc innych.
9. Zanim wyślę wiadomość lub oddam jakieś zadanie, sprawdzam je wcześniej w celu wykrycia ewentualnych błędów.
10. Jeśli coś mi nie wyszło, szukam winy w sobie.
11. Nawet jeśli