zewnętrznej wyrostka zębodołowego szczęki w miejscach odpowiadających zębodołom widoczne są uwypuklenia zwane łękami zębodołowymi.
UWAGA!
Wyrostek zębodołowy wpływa na kształt twarzy. U noworodka w związku z jego brakiem, szerokość twarzy jest większa od jej wysokości. W trakcie rozwoju osobniczego i wzrostu zębów proporcje zmieniają się na korzyść wysokości twarzy. W wieku podeszłym wraz z utratą zębów wyrostek zębodołowy także zanika, co prowadzi do ponownego zwiększenia szerokości twarzy w stosunku do wysokości. Skutkuje to: obniżaniem twarzy, wpływającym na zapadanie się policzków i warg.
Wyrostek podniebienny stanowi poziomo ułożoną blaszkę kostną łączącą się z wyrostkiem podniebiennym jednoimiennej kości strony przeciwległej za pomocą szwu podniebiennego pośrodkowego. Oba wyrostki podniebienne tworzą strop jamy ustnej i dno jamy nosowej. W obrębie wyrostka podniebiennego widoczne są bruzdy podniebienne dla naczyń podniebiennych oraz nerwu podniebiennego większego. W części przedniej wyrostków podniebiennych szczęki, do tyłu od zębów siecznych, leży dół przysieczny – wejście do kanału przysiecznego kończącego się zwykle dwoma otworami przysiecznymi. Czasami dół przysieczny oddziela od wyrostków podniebiennych szew przysieczny. Powstaje wtedy niezależna kość zwana kością przysieczną. Dominuje pogląd, że kość przysieczna zrasta się ze szczęką wkrótce po urodzeniu, natomiast szew przysieczny zrasta się częściowo w okresie okołourodzeniowym, a całkowicie – znacznie później. Szacuje się, że wyraźnie zaznaczony szew przysieczny zarówno na podniebieniu, jak i na dnie nosa posiada 20% populacji współczesnego człowieka. Dla porównania, szacuje się, że u neandertalczyków było to około 75% populacji.
W obrębie szczęki możemy zaobserwować następujące otwory:
• otwór podoczodołowy (infraorbital foramen) umiejscowiony w obrębie powierzchni przedniej (policzkowej) trzonu szczęki; miejsce przejścia tętnicy podoczodołowej, żyły podoczodołowej i nerwu podoczodołowego,
• rozwór szczękowy (maxillary hiatus) – tworzy otwór umiejscowiony w obrębie powierzchni przyśrodkowej (nosowej) szczęki, stanowi wejście do zatoki szczękowej,
• otwory zębodołowe (alveolar foramina) umiejscowione w obrębie powierzchni tylnej (podskroniowej) trzonu szczęki; miejsce przejścia gałęzi zębodołowych górnych tylnych nerwu szczękowego i naczyń zębodołowych górnych tylnych zaopatrujących górne zęby trzonowe,
• zębodoły (alveoli) umiejscowione w obrębie wyrostka zębodołowego szczęki; zawierają korzenie zębów,
• otwór przysieczny (incisive foramen) umiejscowione w obrębie wyrostka podniebiennego szczęki; miejsce przejścia gałęzi tętnicy i żyły podniebiennej większej oraz nerwu nosowo-podniebiennego.
UWAGA!
Dzięki obecności w obrębie szczęki zatok szczękowych kość ta spełnia definicję tzw. kości pneumatycznej. Zatoka szczękowa jest największą spośród wszystkich zatok przynosowych. Dno zatoki jest wklęsłe. Zwykle zęby przedtrzonowe i trzonowe wpuklają się częścią górną swoich zębodołów w dno zatoki. W sytuacji zaniku lub uszkodzenia tkanki kostnej pokrywającej szczyty zębodołów tych zębów korzenie mogą stykać się z błoną śluzową wyściełającą zatokę szczękową lub wnikać do jej światła, co może być wrotami do zakażenia.
1.3.6. Żuchwa (mandibula)
Żuchwa jest nieparzystą, największą i jedyną ruchomą kością okolicy twarzy. Połączona jest z kośćmi twarzoczaszki za pomocą stawu skroniowo-żuchwowego. Żuchwa jest miejscem przyczepu wszystkich mięśni żucia.
Żuchwa składa się z trzech zasadniczych części: przyśrodkowo leżącego trzonu oraz dwóch bocznie położonych gałęzi.
Trzon żuchwy ma dwie powierzchnie oraz dwa brzegi.
Na powierzchni zewnętrznej w linii pośrodkowej leży chropowata wyniosłość zwana kresą, będąca pozostałością spojenia bródkowego. Kresa ta rozdwaja się, obejmując ku dołowi guzowatość bródkową, na której znajduje się guzek bródkowy.
Na powierzchni wewnętrznej w linii pośrodkowej, w części dolnej widoczny jest kolec bródkowy. Bocznie leżą doły dwubrzuścowe (miejsce przyczepu mięśni dwubrzuścowych), powyżej których znajdują się kresy żuchwowo-gnykowe. Poniżej i do tyłu od nich, obustronnie, umiejscowiona jest bruzda żuchwowo-gnykowa biegnąca do otworu żuchwy. Na powierzchni wewnętrznej widoczne są jeszcze dołek podjęzykowy (wpuklenie dla ślinianki podjęzykowej) oraz dołek podżuchwowy (wpuklenie dla ślinianki podżuchwowej).
W części górnej zwanej częścią zębodołową leży brzeg górny. W części zębodołowej znajduje się łuk zębodołowy zawierający 16 zębodołów oddzielonych od siebie przegrodami międzyzębodołowymi. Na powierzchni zewnętrznej żuchwy w miejscach odpowiadających zębodołom, zwykle przednich zębów, widoczne są uwypuklenia zwane łękami zębodołowymi.
Brzeg dolny jest dłuższy i bardziej zaokrąglony od brzegu górnego. Brzeg dolny tworzy podstawę żuchwy.
Gałąź żuchwy ma dwa wyrostki (dziobiasty i kłykciowy) oraz dwie powierzchnie (boczną i przyśrodkową). Między wyrostkiem dziobiastym i wyrostkiem kłykciowym leży wcięcie żuchwy. W obrębie brzegu dolnego gałąź żuchwy przechodzi do przodu w trzon żuchwy, tworząc kąt żuchwy.
Wyrostek dziobiasty jest spłaszczoną wyniosłością, leżącą do przodu od wyrostka kłykciowego. Stanowi miejsce przyczepu mięśnia skroniowego.
Wyrostek kłykciowy leży ku tyłowi od wyrostka dziobiastego. Część górna wyrostka kłykciowego jest poszerzona i nazywa się głową żuchwy. Stanowi ona powierzchnię stawową dla stawu skroniowo-żuchwowego. Ku dołowi głowa żuchwy zwęża się, tworząc szyjkę żuchwy.
W dolnej części powierzchni bocznej leży guzowatość żwaczowa będąca miejscem przyczepu mięśnia żwacza.
Na powierzchni przyśrodkowej leży otwór żuchwy stanowiący wejście do kanału żuchwy. Otwór żuchwy od góry ogranicza języczek żuchwy.
W obrębie żuchwy znajdują się następujące otwory:
• otwór bródkowy (mental foramen) umiejscowiony w obrębie powierzchni zewnętrznej trzonu żuchwy, poniżej drugiego zęba przedtrzonowego, na granicy brzegu górnego i dolnego żuchwy; stanowi ujście zewnętrzne kanału żuchwy; miejsce przejścia nerwu zębodołowego dolnego i naczyń zębodołowych dolnych,
• otwór żuchwy (mandibular foramen) umiejscowiony w obrębie tylno-bocznej powierzchni gałęzi żuchwy; stanowi ujście wewnętrzne kanału żuchwy; kanał żuchwy jest miejscem przejścia nerwu zębodołowego dolnego i naczyń zębodołowych dolnych; przez otwór żuchwy wychodzą na powierzchnię zewnętrzną naczynia i nerw bródkowy.
UWAGA!
Kąt żuchwy zmienia swój kształt wraz ze wzrostem organizmu. Po urodzeniu wynosi 150–160 stopni, w wieku 4 lat ma około 140 stopni, a u osób dorosłych przybiera położenie bardziej pionowe i waha się w granicach 120–130 stopni.
2. Anatomia mięśni wyrazowych głowy
Michał Polguj
2.1. Podstawowe definicje i informacje
Mięśnie wyrazowe to mięśnie, które przynajmniej jednym swoim końcem przyczepione są do powierzchni wewnętrznej skóry.
Skurcz