kwarty, tj. ok. ćwierć litra. [przypis edytorski]
7
śprit (gw.) – spirytus. [przypis edytorski]
8
rzec (gw.) – rzecz. [przypis edytorski]
9
zapowietrzony (daw.) – zadżumiony, chory na dżumę; gw. używane jako wyzwisko. [przypis edytorski]
10
coć (gw.) – co ci. [przypis edytorski]
11
cyganić – zmyślać, oszukiwać. [przypis edytorski]
12
pedziałem (gw.) – powiedziałem. [przypis edytorski]
13
ździebko (pot.) – trochę. [przypis edytorski]
14
onuce – tkanina lniana (późn. bawełniana) w kształcie kwadratu a. prostokąta, którą owijano stopy, by chronić je przed zimnem i otarciami od obuwia; dziś onuce zastąpione zostały przez skarpety. [przypis edytorski]
15
denarek (zdr., daw.) – żelazny trójnóg używany jako podstawka pod kocioł a. garnek. [przypis edytorski]
16
niezgorzyśta zmiękli (gw.) – niezgorzej (nie najgorzej) zmiękliście. [przypis edytorski]
17
kupić się (daw.) – skupiać się, gromadzić się. [przypis edytorski]
18
alkierz (daw.) – mały, boczny pokój. [przypis edytorski]
19
skądciś (gw.) – skądś, nie wiadomo skąd. [przypis edytorski]
20
srożej (daw., gw.) – silniej, mocniej, bardziej. [przypis edytorski]
21
kruczeć – burczeć w brzuchu (z głodu). [przypis edytorski]
22
złotówka… grosik – w kongresowym Królestwie Polskim początkowo funkcjonował nadal polski system monetarny, od 1832 emitowano monety pol.-ros., następnie ros.-pol., z wybitą wartością równocześnie w rublach oraz w złotych (ówczesna złotówka = 15 kopiejek = 15/100 rubla, grosz = ½ kopiejki); od 1850 wybijano tylko monety czysto rosyjskie, jednak w języku potocznym utrzymały się nazwy „złotówka” i „grosz”. [przypis edytorski]
23
ino (gw.) – tylko. [przypis edytorski]
24
wątpia (daw., gw.) – wnętrzności; mieć coś na wątpiach – pot.: mieć coś na wątrobie; martwić się czymś, nie ujawniając. [przypis edytorski]
25
bogać tam (daw., gw.) – gdzie tam. [przypis edytorski]
26
zawżdy (daw., gw.) – zawsze. [przypis edytorski]
27
cierzpiący (gw.) – cierpiący. [przypis edytorski]
28
pundzie (gw.) – pójdzie. [przypis edytorski]
29
przestanek (przestarz.) – przerwa. [przypis edytorski]
30
potrza (gw.) – potrzeba. [przypis edytorski]
31
tok (daw.) – klepisko, podłoga z ubitej gliny. [przypis edytorski]
32
naści (daw., gw.) – masz. [przypis edytorski]
33
bez (gw.) – przez. [przypis edytorski]
34
roki, roków (gw.) – lata, lat. [przypis edytorski]
35
niceście ręcami nie robili (gw.) – konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: nic rękami nie robiliście. [przypis edytorski]
36
baczyć (daw., gw.) – uważać, pamiętać. [przypis edytorski]
37
frasować się (daw.) – martwić się. [przypis edytorski]
38
po próżnicy – na próżno. [przypis edytorski]
39
uszów – dziś popr. forma D. lm: uszu. [przypis edytorski]
40
łubiany – wykonany z łuby, czyli tzw. dartki drzewnej: długich, cienkich pasów struganych z miękkiego drewna. [przypis edytorski]
41
po faryzejsku – obłudnie; faryzeusze: członkowie staroż. żydowskiego stronnictwa polit.-rel. w Palestynie, którym zarzucano fałszywą, uprawianą na pokaz pobożność. [przypis edytorski]
42
przody (gw.) – wprzódy, najpierw, wcześniej. [przypis edytorski]
43
przeprzeć – pokonać, przezwyciężyć. [przypis edytorski]
44
zakłyźni (gw.) – zapewne przen.: zagryzie. [przypis edytorski]
45
jaże (gw.) – aż. [przypis edytorski]
46
pacierze do Przemienienia Pańskiego – zapewne modlitwa katolicka zwana Koronką do Przemienienia Pańskiego, w ramach której powtarza się „pacierze”, czyli modlitwy Ojcze Nasz i Zdrowaś Mario. [przypis edytorski]
47
torbów (gw.) – toreb. [przypis edytorski]
48
abyśta (gw.) – obyście. [przypis edytorski]
49
jucha (daw., gw.) – krew, tu jako obelga. [przypis edytorski]
50
me (gw.) – mnie. [przypis edytorski]
51
juści (gw.) – oczywiście, rzeczywiście, w istocie. [przypis edytorski]
52
kiej (gw.) – jak. [przypis edytorski]
53
kwarta – daw. miara objętości, ok. 1 litra. [przypis edytorski]
54
gody (daw.) – wesele, święto. [przypis edytorski]
55
siedzieć nie mówiący – siedzieć, nie mówiąc. [przypis edytorski]
56
duszny (daw.) – duchowy. [przypis edytorski]
57
kusztyczek – mały kieliszek. [przypis edytorski]
58
bielmo – zmętniona rogówka w oku. [przypis edytorski]
59
kij z jeżem – tj. kij ze skórką jeża na końcu, którym wędrowni żebracy oganiali się od natarczywych psów. [przypis edytorski]
60
ciepać (gw., pot.) – rzucać; uderzać. [przypis edytorski]
61
kulas (gw.) – noga. [przypis edytorski]
62
dadząć – dadzą ci. [przypis edytorski]
