niemieckiego trwał we Wrześni do 1904 r.
26
W okresie zaborów celebrowanie rocznic Konstytucji 3 maja było zakazane przez wszystkich zaborców. Polacy, którzy odważyli się obchodzić publicznie to święto, byli surowo karani przez policję.
27
10 czerwca 1997 r. Jan Paweł II na chwilę zatrzymał się w Miejscu Piastowym i zobaczył to proroctwo wypisane na frontonie sanktuarium. Obecni wówczas wspominają, że popatrzył wtedy na napis, pokiwał głową i powiedział: „Znam, znam”…
28
Określenie grypa wprowadzili Włosi podczas epidemii w 1504 r. i uznali ją za chorobę zależną od wpływu gwiazd. W późniejszych latach badacze uznali, że pojawia się on jako reakcja na zimno.
29
Miejsce Piastowe – wieś położona w dzisiejszym województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim.
30
Pierwsza sesja procesu beatyfikacyjnego odbyła się jeszcze w roku 1958. 2 lipca 1994 r. w obecności papieża Jana Pawła II został ogłoszony Dekret o heroiczności cnót ks. Markiewicza.
31
W 1849 r. Paweł Szuwałow brał udział w pochodzie granicznym na Węgry podczas interwencji wojsk rosyjskich pomagających rządowym siłom austriackim stłumić powstanie na Węgrzech. W lipcu 1854 r. mianowany adiutantem księcia Mikołaja Mikołajewicza starszego, brał udział w wojnie krymskiej, m.in. w bitwie o Sewastopol i bitwie pod Inkermanem. Od 1859 r. kapitan, od 1861 dyrektor ds. handlowych Departamentu Ogólnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Od 30 sierpnia 1864 r. generał major.
32
Rankiem 12 listopada, zaraz po odprawieniu mszy świętej, Jozafat (Jan Kunczyc – nazwisko zmienił na Kuncewicz) został napadnięty i zabity. Rozjuszony tłum rzucił się na rabunek mieszkania biskupiego, a samego metropolitę maltretowano w sposób okrutny. W końcu dobito go strzałem w głowę. Przed śmiercią Jozafat Kuncewicz miał jeszcze powiedzieć: „Dzieci, czemu napadacie na mój dom? Jeśli macie coś przeciwko mnie, to mnie macie”. Sponiewierane ciało Jozafata utopiono w Dźwinie. Męczeństwo Jozafata poruszyło całą Polskę katolicką. Wielu katolików teraz dopiero zrozumiało, czym jest unia. Natychmiast też rozpoczęto proces kanoniczny. Jozafat został beatyfikowany przez papieża Urbana VIII w 1643 r., kanonizowany w 1867 r. przez Piusa IX. Jest patronem diecezji siedleckiej i drohiczyńskiej, zakonu bazylianów, Rusi, Litwy i Wilna.
33
Kiedy most został oddany do użytku w roku 1864, zaborca rosyjski nazwał go od imienia cara Aleksandra II mostem Aleksandryjskim, natomiast mieszkańcy Warszawy woleli używać obiegowej nazwy od nazwiska głównego projektanta i architekta Stanisława Kierbedzia. Po II wojnie z mostu zostały same filary. Sięgają one na głębokość kilkunastu metrów pod dnem rzeki, jako że dopiero tam znajduje się stały grunt. Odbudowano na nich zupełnie nowy most Śląsko-Dąbrowski, oddany do użytku w lipcu 1949 r., taki mariaż starego z nowym.
34
Właściwie (pełna nazwa) – most Księcia Józefa Poniatowskiego. (Dawniej: most Mikołajewski, most im. Cesarza Mikołaja II, Trzeci Most), zwyczajowo: Poniatoszczak. Obecną nazwę nadano mu w kwietniu 1917 r.
35
Lechoń darzył duchownego wyjątkowym kultem (przechowywał m.in. jak relikwię skrawek biskupiego płaszcza Cieplaka. Wiersz do pierwszego druku w Polsce przygotował w 1986 r. Roman Loth w ramach Biblioteki Narodowej wydawanej przez Ossolineum. Druk uniemożliwiła wówczas komunistyczna cenzura. Loth próbował bezskutecznie uchylić tę decyzję we wrześniu 1987 r. Kolejną próbę druku, także bezowocną, podjął w 1988 r. Ostatecznie wiersz ukazał się w numerze 52–53 „Przeglądu Katolickiego” w grudniu 1989 r.
36
W 1925 r. z więzienia sokolnickiego w Moskwie zostało zwolnionych ośmiu księży współoskarżonych w procesie biskupa Cieplaka. Ks. prał. Budkiewicza nie udało się uratować. Został rozstrzelany.
37
Faustyna Kowalska przewidziała także swoją kanonizację, którą już w latach trzydziestych widziała bardzo dokładnie.
38
W czasie pobytu w Wilnie, 2 stycznia 1934 r., wraz z przełożoną, matką Ireną Krzyżanowską, odwiedziła malarza Eugeniusza Kazimirowskiego, który namalował obraz Miłosierdzia Bożego (Jezusa Miłosiernego) sugerując się jej wskazówkami. Według relacji świętej wizerunek nie oddawał piękna postaci widzianej w wizjach.
39
Po śmierci Piusa XI, 10 lutego 1939 r., kardynał Hlond był wymieniany jako kandydat na nowego papieża lub sekretarza Stolicy Apostolskiej. Kardynałowie wybrali jednak Eugenio Marię Giuseppe Giovanniego Pacellego, który objął swój urząd 2 marca 1939 r. jako Pius XII.
40
Prezentował jednak ugodowe stanowisko względem rządu, zarówno przed, jak i po przewrocie majowym, odcinając się zarówno od skrajnej prawicy, jak i lewicy. 9 listopada 1932 r. został odznaczony Orderem Orła Białego „za wybitne zasługi położone w pracy dla Państwa”.
41
Kardynał Hlond doskonale zdawał sobie sprawę, że akt poświęcenia nie może być czymś jednorazowym, że należy nim żyć i nieustannie go odnawiać. Dlatego zabiegał o przygotowanie programu duszpasterskiego, który ożywiałby w ludziach pamięć o tym wydarzeniu. To wówczas ks. Leon Cieślak, pallotyn, zapoczątkował ideę codziennego stawania wieczorem przed Matką Bożą, aby złożyć Jej „raport dzienny ze swego postępowania (…), jak dziś spełniliśmy nasze maryjne ślubowania”. Taki właśnie był początek Jasnogórskiego Apelu. Miał on przypominać Polakom o swych zobowiązaniach z 1946 r.
42
Positio, (łac. Positio super Virtutibus) – dokument lub zbiór dokumentów w Kościele katolickim wykorzystywanych w procesie beatyfikacyjnym, w którym osobie zmarłej przysługuje tytuł Sługi Bożego. Opracowanie tego dokumentu to drugi z czterech etapów na drodze do świętości.