Генрик Сенкевич

Ogniem i mieczem


Скачать книгу

na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]

535

fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) – damy dworu, stałe towarzystwo księżnej. [przypis edytorski]

536

synowica (daw.) – bratanica. [przypis redakcyjny]

537

dziewosłęb – osoba starająca się o rękę dziewczyny w czyimś imieniu; swat. [przypis edytorski]

538

zżyły – dziś raczej: zżyty. [przypis redakcyjny]

539

ordynek (z niem. Ordnung) – porządek. [przypis redakcyjny]

540

chorągiew wołoska – oddział lekkiej jazdy, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego. [przypis redakcyjny]

541

Zadnieprze – Lewobrzeżna Ukraina, tereny na wschód od Dniepru, gdzie położone są np. Połtawa i Łubnie. [przypis redakcyjny]

542

Rzplitej – Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie. [przypis redakcyjny]

543

chorągiew tatarska – hist. jednostka polskiego wojska, oddział lekkiej jazdy, liczący ok. 100 żołnierzy; nazwa wiąże się z tatarskim stylem walki, w którym szybkość i zwrotność rekompensowała brak ciężkiej zbroi; wojsko tego typu sprawdzało się doskonale w czasie pościgów za uciekającym nieprzyjacielem. [przypis redakcyjny]

544

polanka – tu: obóz wojskowy. [przypis redakcyjny]

545

od Tatar – dziś popr. forma D. lm: od Tatarów. [przypis redakcyjny]

546

Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska. [przypis redakcyjny]

547

prezydium (z łac. praesidium) – straż, zbrojna załoga. [przypis redakcyjny]

548

poroh (ukr.: próg) – naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis redakcyjny]

549

Chortyca – największa wyspa na Dnieprze, na wysokości dzisiejszego miasta Zaporoża, w XVII w. na Chortycy znajdował się ośrodek Kozaków rejestrowych. [przypis redakcyjny]

550

Kuczkasy (ukr. Kiczkas a. Kuczuk-As) – miejsce o dużym znaczeniu strategicznym, położone na lewym brzegu Dniepru poniżej porohów, naprzeciw wyspy Chortycy, kiedyś osada kozacka, dziś w granicach miasta Zaporoża. [przypis redakcyjny]

551

mogiła – tu: kopiec. [przypis redakcyjny]

552

Czasem też, chociaż i spokojnie było od Tatar (…) – są to słowa Maszkiewicza, który mógł nie wiedzieć o bytności Samuela Zborowskiego na Siczy [Samuel Zborowski (zm. 1584), magnat polski, rotmistrz królewski, skazany za morderstwo banita, jako hetman kozacki przebywał na Siczy w latach 70-tych XVI w. Red. WL]. [przypis autorski]

553

Nienasytec – piąty z dziewięciu porohów Dniepru, blisko prawego brzegu znajdował się na nim 7-metrowy wodospad. [przypis redakcyjny]

554

Scylla i Charybda (mit. gr.) – potwory morskie, opisane przez Homera w Odysei, zagrażające żeglarzom w Cieśninie Mesyńskiej. [przypis redakcyjny]

555

od niedogarków (daw.) – z powodu niedopalonych resztek. [przypis redakcyjny]

556

połoz – nazwa licznych gatunków dużych, niejadowitych węży. [przypis redakcyjny]

557

1 łokieć – ok. 60 cm. [przypis redakcyjny]

558

pro aeterna rei memoria (łac.) – na wieczną rzeczy pamiątkę. [przypis redakcyjny]

559

Ulisses a. Odyseusz – bohater Iliadyi Odysei Homera, przeklęty przez Posejdona, boga mórz, podróżował przez 10 lat po świecie, nie mogąc trafić do domu. [przypis redakcyjny]

560

do Hadu – do Hadesu; Hades (mit. gr.) – podziemna kraina umarłych. [przypis redakcyjny]

561

fines (łac.) – granice, krańce. [przypis redakcyjny]

562

orbis terrarum (łac.) – krąg ziemi. [przypis redakcyjny]

563

Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]

564

wakans (z łac.) – wakat, wolne miejsce. [przypis redakcyjny]

565

Miserere mei (łac.) – zmiłuj się nade mną. [przypis redakcyjny]

566

lafa (starop.) – wikt, żołd. [przypis redakcyjny]

567

ochędóstwo (starop.) – porządek. [przypis redakcyjny]

568

Malchus – według Ewangelii św. Jana sługa arcykapłana jerozolimskiego, człowiek, któremu święty Piotr obciął ucho podczas aresztowania Jezusa w Wielki Czwartek. [przypis redakcyjny]

569

regimenta – dziś popr. forma M. lm: regimenty. [przypis redakcyjny]

570

rękodajny – dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp. [przypis redakcyjny]

571

hajduk (z węg.) – lokaj. [przypis redakcyjny]

572

pajuk (daw.) – członek służby lub straży przybocznej; lokaj. [przypis redakcyjny]

573

żołnierzów – dziś popr. forma D. lm: żołnierzy. [przypis redakcyjny]

574

Chorol – miasto na Połtawszczyźnie, na lewym brzegu środkowego Dniepru. [przypis redakcyjny]

575

Zadnieprze – Lewobrzeżna Ukraina, tereny na wschód od Dniepru, gdzie położone są np. Połtawa i Łubnie. [przypis redakcyjny]

576

detyna (ukr.) – dziecko. [przypis redakcyjny]

577

hajdamaka (z tur.) – buntownik, rozbójnik, uczestnik któregoś z powstań chłopskich na Ukrainie w latach 1730–1770; tu: awanturnik, opryszek. [przypis redakcyjny]

578

Tytus Liwiusz (59