(starop.) – dużo, wiele. [przypis redakcyjny]
726
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]
727
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]
728
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis redakcyjny]
729
Niż a. Zaporoże – kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis redakcyjny]
730
hetman wielki – Mikołaj Potocki, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651). [przypis redakcyjny]
731
Czerkasy – miasto na prawym brzegu środkowego Dniepru, położone ok. 200 km na płd. wschód od Kijowa. [przypis redakcyjny]
732
Kozacy grodowi – Kozacy stanowiący załogę miast. [przypis redakcyjny]
733
czerń – biedota. [przypis redakcyjny]
734
kupić się (daw.) – skupiać się, zbierać się. [przypis redakcyjny]
735
wici – wezwanie do walki, mobilizacja. [przypis redakcyjny]
736
pan krakowski – Mikołaj Potocki, zwany Niedźwiedzia Łapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651). [przypis redakcyjny]
737
Rzplitej – Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie. [przypis redakcyjny]
738
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]
739
prażnik a. praźnik (starop. lub z ukr.) – święto. [przypis redakcyjny]
740
ataman koszowy – ataman koszowy rządził na Zaporożu w czasie pokoju, miał też obowiązek przygotować Sicz do wojny. [przypis redakcyjny]
741
ataman kurzeniowy – dowódca kurnia, oddziału kozackiego. [przypis redakcyjny]
742
z hetmany – dziś popr. forma N. lm: z hetmanami. [przypis redakcyjny]
743
Jonasz (VIII w. p.n.e.) – prorok Starego Testamentu, opisany w biblijnej Księdze Jonasza, w czasie burzy morskiej został połknięty przez wielką rybę, która po trzech dniach wypluła go na brzeg. [przypis edytorski]
744
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska. [przypis redakcyjny]
745
bajdak (ukr.) – duża rzeczna łódź żaglowo-wiosłowa. [przypis redakcyjny]
746
Niż a. Zaporoże – kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis redakcyjny]
747
poroh (ukr.: próg) – naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis redakcyjny]
748
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis redakcyjny]
749
Zborowski, Samuel (zm. 1584) – magnat polski, rotmistrz królewski, skazany za morderstwo banita, jako hetman kozacki przebywał na Siczy w latach 70-tych XVI w., po powrocie do Krakowa ścięty. [przypis redakcyjny]
750
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) – ataman kozacki (znany również pod imieniem Seweryn), przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty. [przypis redakcyjny]
751
Pawluk, Paweł własc. Michnowicz, Pawło (zm. 1638) – przywódca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodzą hetmana Mikołaja Potockiego i ścięty; akt kapitulacji podpisał Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego. [przypis redakcyjny]
752
Niżowcy – wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża. [przypis redakcyjny]
753
niżowa rzeczpospolita – społeczność Kozaków Zaporoskich. [przypis redakcyjny]
754
Wołoch – człowiek z Wołoszczyzny; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego. [przypis redakcyjny]
755
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]
756
w czele – dziś popr. forma Ms. lp: w czole. [przypis redakcyjny]
757
innocencją (z łac.) – niewinność, czystość. [przypis redakcyjny]
758
kusztyk a. kulawka – kieliszek bez nóżki, z którego trzeba wypić od razu całą zawartość. [przypis redakcyjny]
759
dies irae et calamitatis (łac.) – dzień gniewu i nieszczęść. [przypis redakcyjny]
760
dziegieć – lepka, gorzka substancja pochodzenia roślinnego, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in.; tu symbol niskiego pochodzenia. [przypis redakcyjny]
761
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]
762
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]
763
justycja (z łac.) – sprawiedliwość. [przypis redakcyjny]
764
rekompensa (z łac.) – nagroda, zadośćuczynienie. [przypis redakcyjny]
765
pro publico bono (łac.) – dla wspólnego dobra. [przypis redakcyjny]
