Die Suid-Afrikaanse reg. François Smuts

en sê of hy daarmee saamstem, of hy hoegenaamd kennis dra van waarvan jy praat en of hy dalk heeltemal van jou verskil. In laasgenoemde geval sal hy presies sê hoekom hy van jou verskil en sy weergawe van gebeure uiteensit.

      Hierop kry die applikant dan ’n kans om te antwoord, en hy doen dit met ’n repliserende verklaring. Die repliserende verklaring lyk baie soos ’n beantwoordende verklaring en werk op presies dieselfde manier. Dit is ook beperk tot antwoorde op bewerings wat in die beantwoordende verklaring gemaak word.

      Daarmee is die getuienis (normaalweg) afgehandel. Die verhoor van die aansoek is, in teenstelling met ’n aksie, relatief eenvoudig en bestaan net uit argumente – hoewel die argumente lekker ingewikkeld kan wees!

      Voor die verhoordatum ruil die applikant en die respondent betooghoofde uit wat bestaan uit ’n skriftelike opsomming van die argumente wat in die hof gevoer gaan word. Dit is hoekom ’n regter voor die verhoor van ’n aansoek dikwels ’n taamlik goeie idee het van wat hy gaan besluit, want al die getuienis en al die regsargumente is reeds voor hom op papier.

      1.5.2.2 Die verhoor van ’n aansoek

      In die verhoor van ’n aansoek betoog die applikant eerste, dan die respondent en uiteindelik antwoord die applikant. Die oorweging van die getuienis by ’n aansoek gebeur uiteraard anders as by ’n aksie, omdat die regter by laasgenoemde nie die voordeel gehad het daarvan om die getuies “in aksie” te sien nie en ook nie kruisondervraging aangehoor het om die verskillende getuies se weergawes te toets nie. Die beginsel is dat daar gekyk word na die getuienis waaroor die applikant en respondent saamstem. Hierdie getuienis word altyd getuienis genoem wat gemene saak is (ook in aksies). Waar die getuienis van die applikant en die respondent van mekaar verskil, word die respondent se weergawe aanvaar, tensy dit só onwaarskynlik is dat dit sonder meer verwerp kan word. Die getuienis wat gemene saak is, word gevoeg by die getuienis van die respondent (tensy dit natuurlik verwerp is, in welke geval die applikant se getuienis aanvaar word). Met hierdie getuienis word dan gekyk of die applikant sy saak bewys het.

      Het die applikant sy saak op ’n oorwig van waarskynlikhede bewys, word die aansoek toegestaan. Het hy dit nie gedoen nie, word gesê dat die aansoek afgewys of van die hand gewys word.

      1.5.3 Nog die een en ander oor aksies en aansoeke

      Daar is ’n paar aspekte van aansoeke wat met aksies kan oorvleuel. Daar kan byvoorbeeld in albei gevalle deskundige getuienis gelewer word, en daar kan ook in aansoeke blootlegging van spesifieke dokumente gevra word. Hierdie aspekte is egter nogals tegnies van aard en jy kry dit nie dikwels nie.

      Dan moet jy ook weet wat ’n teenaansoek is. In baie gevalle word ’n aansoek gebring waarin om regshulp gevra word. Dan antwoord die respondent gewoonlik deur nie net te ontken dat die applikant geregtig is op die bevel wat hy vir die hof vra nie, maar ook te versoek dat aan hom ’n ander hofbevel gegee word.

      ’n Voorbeeld sal help om bogaande te verduidelik: Buurman A oortree op buurman B se grond deur sy hek oop te maak en sy paadjie na die see te gebruik. Buurman B bring ’n aansoek teen buurman A weens betreding en vra dat buurman A beveel moet word om nie meer op sy grond te oortree nie. Hierop antwoord buurman A dat hy al vir meer as dertig jaar dié paadjie see toe gebruik en daarom ’n reg van weg op die paadjie gevestig het. Hy ontken daarom dat buurman B geregtig is op sy bevel, want hy sê dat hy ’n reg gevestig het op die gebruik van die paadjie. Maar hy gaan ook verder en bring ’n teenaansoek vir ’n bevel wat sal verklaar dat hy geregtig is op ’n serwituut op die paadjie af see toe.

      Aansoeke en aksies kan soms hande vat, en dit gebeur op een van twee maniere:

       Aansoeke in aksies: Soms doen ’n party in ’n aksie nie wat van hom of haar verwag word nie, of ’n party kan nie wag tot die uiteinde van die saak voor die hof hom help nie, want dan kan dit reeds te laat wees. Dan word ’n tussentydse of interlokutêre aansoek gebring vir wat tussentydse regshulp genoem word. ’n Eiser vra byvoorbeeld vir die blootlegging van verdere dokumente, en die verweerder gee dit eenvoudig nie. Dan kan die eiser ’n aansoek bring wat die verweerder forseer om die dokumente te gee, en as daar so ’n bevel gegee word en die verweerder gee dit steeds nie, dan kan die eiser die volle saak wen net op grond van die feit dat die verweerder nie gedoen het wat hy moes nie. Dit kan ook wees dat ’n eiser ’n aksie teen ’n verweerder begin, maar dié sit met ’n geweldige hoeveelheid dokumente wat die eiser voor sy siel weet die verweerder sal vernietig as hy hoor van die eiser se voorgenome aksie teen hom. Die eiser kan dan ’n aansoek bring om daardie dokumente te bewaar vir die doeleindes van die aksie.

       Aksies in aansoeke: Soms bring ’n applikant ’n aansoek wat hy dink redelik eenvoudig behoort te wees – daar is nie veel oor die feite te stry nie. Maar wanneer die respondent antwoord, blyk dit dat daar wel baie dinge is waaroor hy wil stry. In sulke omstandighede kan die applikant vra dat die aansoek in ’n aksie omskep word, sodat die getuienis behoorlik in die hof aangehoor en daaroor beslis kan word. Die voorbeeld van die paadjie af see toe sal weer kan help: Het buurman A nie dieselfde perspektief op die paadjie af see toe as buurman B nie, en het hy getuienis dat die paadjie nie gebruik word soos buurman B beweer nie, dan kan die saak vir getuienis verwys word. Die verdere proses verloop in so ’n geval baie soos dié van ’n aksie.