jy oorlog en hongersnood en siektes en al daardie goed? Dit was mos altyd daar, Saba.”
“Ek weet, maar Hy het ook gesê die geslag wat die vyeboom …”
“Dis Israel!”
“Nachon. Wat het Hy gesê van daardie geslag?”
“Hulle sal Hom sien terugkom?”
“Yeled chacham! Weet jy Hy het ook gesê dat dié tekens vinnig op mekaar sal volg, soos met die pyne van ’n swanger vrou wanneer die geboorte van haar baba naby is? En kan jy sien dat hierdie dinge nou vinnig opmekaar gebeur?”
Yhoshi knik stadig. “Ja-a-a. Daar’s baie oorlog in Sirië en Egipte en Libanon. En aardbewings.”
“Dis reg. Maar voor ons van Tisha B’Av weggaan, wil ek jou ’n storietjie daarvan vertel.”
Yhoshi se gesiggie verhelder. Hy ken sy oupa se stories. “Bevakasha!”
“Daar word vertel dat Napoleon en sy manne op Tisha B’Av deur die strate van Parys geloop het. Toe hulle by ’n sinagoge verbyloop, kon hy die gehuil en geweeklaag daar binne hoor. So stuur hy toe een van sy adjudante om te gaan uitvind wat gebeur het. Die man kom terug en sê vir die keiser die mense rou oor hul tempel verwoes is. Dit het Napoleon heeltemal ontstel. ‘Hoekom het ek nie daarvan gehoor nie? Wanneer het dit gebeur? Watter tempel was dit?’ wil hy toe weet. Die antwoord van die adjudant was: ‘Hulle het hul tempel in Jerusalem verloor. Dis op hierdie datum meer as 1 700 jaar gelede verwoes.’ Napoleon bly toe ’n ruk stil staan en dink na oor wat hy gehoor het. Toe sê hy: ‘Ek is oortuig dat ’n volk wat soveel eeue lank oor die verlies van hul tempel rou, sal oorleef om te sien hoe hy herbou word.’”
“Baruch HaShem,” fluister die kind.
Rabbi Cohen knik. “Yhosh, jy is net agt jaar oud, maar daar is een ding van Jood-wees wat jy baie goed moet onthou.”
“Wat is dit, Saba?”
“As ons ons geskiedenis ken en verstaan, kan ons ons lewe in perspektief sien. Weet jy wat ‘perspektief’ beteken?”
Die kind dink ’n oomblik na. “Soos dit regtig is.”
Rabbi Chaim knik weer. “Nu, as ons dít kan doen, dan kan ons onsself, ons mense en dit wat vir ons kosbaar is, verstaan. Dan sal ons weet hoe ons moet lewe en wat ons wil doen met die één lewe wat ons. Maar ook hoe ons bereid sal wees om te ly en wat ons sal verdra sodat die plan vervul kan word waarvoor HaShem ons sy volk gemaak.” Hy kyk die seuntjie ’n rukkie stil aan voordat hy sag sê: “Dis moeilike woorde wat ek met jou praat, Yhosh, maar HaShem het jou met ’n baie helder verstand geseën en ek is van gedagte jy verstaan wat ek jou nou wou laat hoor. Of hoe?”
Die kind glimlag en daar kom ’n skittering in sy donker oë. “Jy het gesê as ek swaar kry oor ek ’n Jood is, dan moet ek weet waarvoor HaShem ons Jode gemaak het.”
Chaim wil lag, maar hy sluk ook aan die emosie wat sy keel laat toetrek. Hy neem die kind se twee handjies wat op die tafel rus, in een van syne en druk dit. “Dit is soos jy sê, Yhosh, en jy moet dit nooit vergeet nie.”
’n Rukkie sit hulle nog daar. Yhoshi is besig met die ingewikkeldheid van sy selfoon en Chaim verlustig hom in die wondermooie musiek wat die dwarsfluitspeler optower en sy dierbare Yerushalayim wat om hom in die goue middagson lewe.
Toe druk daar iemand onseker op Chaim se skouer. “Rabbi Cohen?”
Chaim draai vinnig om in sy stoel en Yhoshi kyk op. Daar staan ’n gryskopman met ’n huiwerige glimlag wat meteens verbreed.
“Chaim!”
“Dovid!” Chaim het so vinnig regop gekom dat sy stoel agteroorslaan. Die twee val mekaar onbeskaamd om die hals.
“Jare nie gesien nie,” sê Chaim toe hulle eindelik tot sit kom. “Waar was jy die hele tyd?”
“Oy vey,” sug die man. “Batya het in 2007 kanker gekry en die kinders het ons kom haal – Amerika toe. Gedag daar’s beter sorg.” Hy skud sy kop. “Ek was dom genoeg om hulle toe te laat, want waar is daar beter dokters as hier? Maar sy is verlede jaar … weg. Ook nie net van kanker nie, maar ook van heimwee na ha’aretz … en ek het teruggekom, Chaim. Hier is ek weer. Dis my land.”
Chaim lê sy hand vertroostend op sy vriend se knie en hulle sit vir ’n ruk stil en luister na die fluitspeler se tere vertolking van HaTikvah, so asof sy Dovid se verlange en pyn aanvoel.
Eers toe onthou Chaim van Yhoshi se teenwoordigheid. “Dovid, dít is my oudste kleinseun, Yehoshua.”
Die ou man neem die handjie liefdevol in syne. “Na’im me’od.”
“Yhosh, Dovid was my bevelvoerder in die Yom Kippur-oorlog en daarna het ons jare lank in dieselfde straat in HaMoshava HaGermanit gewoon.”
Dovid sug. “Ja, ja, dit was kosbare jare. Albei jou kinders is daar gebore, Chaim, nie waar nie? Re’uven en Rivkah?”
Chaim knik. “Yhosh is Rivkah se oudste. Sy het twee seuns. Ek glo ek en jy het kontak verloor toe sy nog in Tzahal was.”
Dovid knik. “Dis reg, sy is mos ’n paramedikus. Die tyd vlieg! Ek het al vroeër vanjaar ’n agterkleinkind ryker geword.”
“Re’uven het ’n seun en ’n dogtertjie. Die jare gaan so ongemerk verby.”
“En rondom ons brand dit. Oy vey, die Arabiese Lente … Dit het ’n nagmerrie vir die Arabiere geword. Kyk hoe lyk Egipte onder die Moslem-broederskap.”
“Ja, ons sal maar moet sien of Morsi dit gaan maak. Lyk nie of hy ’n ernstige idee het van demokrasie nie.”
Dovid skud sy kop. “Lyk nie goed vir Israel nie met Sirië en Libanon wat op die grense brand en Iran wat so te sê ’n kernbom het.”
Chaim sug. “Maar was dit ooit werklik anders vir ons, Dovid? Jy, veral jy, weet dit mos. Ek het nou net hier vir Yhosh gesê as ons nie ons geskiedenis ken en bereid is om swaar te kry nie …” Sy gesig verhelder meteens. “Ek sal graag wil hê dat jy hom jou eie stukkie geskiedenis vertel.”
“Oy, dis ook so lank gelede en dalk glad nie vir hom interessant nie …”
“Tog sou ek graag dat jy dit doen. Jou eerste kennismaking met Eretz Yisra’el.”
“Hy’s nog baie jonk, Chaim. Sal hy verstaan?”
Chaim kyk na Yhoshi en dié knik gretig. “Ek dink so. Die nuwe geslag word vroeg al die feite geleer, maar van persoonlike ervarings hoor hulle nie genoeg nie, Dovid.”
“Yhosh.” Dovid draai sy lyf effens na die seuntjie. “Jy weet dat Eretz Yisra’el ’n mandaatgebied van Brittanje was voor ons in 1948 ’n staat geword het?” vra Dovid.
“Saba en Abba het my vertel. Ook van Hitler en die oorlog en die Shoah.”
“Tov me’od. As ek nou van 1930 praat, klink dit seker vir jou soos baie eeue gelede.”
Yhoshi skud egter sy kop voordat die sin nog klaar is. “Dit was net 83 jaar gelede.”
Die ouer man lag. “Goed so, Yhosh. Weet jy dat ek al 86 jaar oud is?”
“Savta Ruwth is 87.”
“Nu, dan verstaan ons mekaar. Toe dit aan die einde van die 1930’s vir die Jode in Oos-Europa begin duidelik word dat daar oorlog kan kom, het baie van hulle besef dit gaan vir hulle baie, baie gevaarlik word. Jode weet mos – as daar moeilikheid kom in ’n plek waar hulle woon, kry hulle die skuld daarvoor. Daar was in elk geval teen daardie tyd genoeg rede om te weet dat Hitler geen goeie bedoelings met ons gehad het nie. So, diegene wat genoeg geld gehad het, het padgegee Amerika toe. Die res het vir Palestina gemik. Het jy geweet dat die Jode – eintlik almal – toe nog van Israel as Palestina gepraat het?”
“Die Romeine het die land daai naam gegee. Filistea was net die hoekie van die land waar die Filistyne