op sy flanke; hoe ’n kameelperd se onderkaak heen-en-weer maal soos hy kou; hoe ’n vlakvark kniel as hy die grond met sy haaktande omdolwe. Moenie my woord daarvoor vat nie. Kyk behoorlik, en jy sal sien.
Foto’s hoef gelukkig nie deesdae ’n tegniese spesialis-oefening te wees nie. Die meeste slimfone, tablette en kitskameras neem uitstekende foto’s in die wildtuin – party waarvan selfs in dié boek is! – en digitale fotografie beteken jy kan amper ’n onbeperkte aantal foto’s neem. En as jy natuurlik ’n ervare fotograaf is, het ek jou weinig te leer.
En terwyl ons van boeke praat: Dit is noodsaaklik om so gou moontlik nadat jy inry ’n boek met ’n kaart van die wildtuin aan te skaf.
Terug by die groot dierejagtog: Ek gee raad aan die hand van sewe beginsels.
Wat “almal weet” oor dierekyk, is nie noodwendig altyd so nie. Iemand het jou sekerlik al die raad gegee om as jy baie wild wil sien so stadig as moontlik te ry en deeglik rond te kyk, want wild is “moeilik om in die digte bos op te spoor”.
Dan wil ek vra: Hoekom het ek dan nog altyd van my beste wild gesien wanneer ek haastig is om die kamphekke vóór toemaaktyd te haal? En hoekom het ek nog altyd die meeste wild gesien as ek op die lang pad is en my oë só moeg ek kan beswaarlik op die pad fokus?
Kom ons doen eers ’n paar somme. Kom ons aanvaar jy wil graag leeus sien. Onlangse skattings is daar is omtrent 1 600 leeus in die wildtuin. Maar die wildtuin is sowat 380 kilometer by 80 kilometer groot, dus sowat 30 000 vierkante kilometer.
Die totale padnetwerk van die wildtuin is omtrent 2 600 kilometer. Kom ons rond dit af tot 3 000 kilometer. Laat ons verder aanneem jy kan gemiddeld omtrent 50 meter weerskante van die pad sien. Soms is dit verder, dikwels is dit heelwat minder, maar kom ons aanvaar dis aan albei kante so 100 meter saam.
Dit beteken op enige gegewe oomblik is sowat 3 000 kilometer x 100 vierkante meter – oftewel 300 000 vierkante meter – sigbaar in dié sin dat jy ’n leeu sou kon sien as hy daar was. Dit is 300 vierkante kilometer, wat 1% van die oppervlakte van die wildtuin is. As leeus presies eweredig oor die wildtuin se oppervlak versprei was, sou dit beteken net 1% van hulle – dit wil sê 16 – is op enige gegewe oomblik op plekke op die padnetwerk sigbaar. Dit beteken 16 oor ’n totaal van 2 600 kilometer se paaie!
En tog sien feitlik almal wat wildtuin toe gaan vroeër of later ’n leeu. Hoe is dit moontlik? Dis waarvoor ons die sewe beginsels het.
Beginsel Een: Doen die myle
“Een jaar kry ek opdrag om ’n klomp opstokers in die landdroshof op Giyani te verdedig. Giyani is ’n dorpie in Limpopo, net wes van die noordelike helfte van die wildtuin – omtrent op dieselfde breedtegraad as Shingwedzi.
Ek besluit om, pleks van deur Pietersburg (nou Polokwane) te ry, die wildtuin aan sy suidekant in te gaan en my pad noordwaarts te vind. Ek sou tog sekerlik ’n slaapplekkie vind, reken ek.
Ek het net 24 uur gehad... maar in daardie tyd het ek báie myle gedek, en vreemde gesigte gesien.
Die eerste begroet my teen middagete wanneer ek op die brug oor die Olifantsrivier stilhou. Regs voor my, in die droë sand van die rivierbedding, is die halfgevrete karkas van ’n buffel. En binne-in, omraam deur die halfmaanvormige ribbekas, lê ’n reusagtige swartmaanhaar vir my lui deur die hittenewels en kyk. Dikgevreet en tevrede.
Die volgende oggend skiet ek douvoordag by Shingwedzi se hekke uit. Ek moet al nege-uur by die hof wees. Dis nog halfdonker en ek skakel my ligte aan. Gou is ek die enigste op die pad en ry ek so vinnig as wat die wet toelaat – die hof duld nie laatkommers nie.
Skielik doem ’n vorm voor my in die halflig op. Ek rem vervaard. Dis ’n hiëna, met ’n ding in sy bek só groot dit sleep amper op die grond. Met die naderbeweeg besef ek dis die agterpoot van ’n groot bok, afgekou by die knie, met rooi vleis en wit senings wat by die oop ent uitpeul, ’n swart hoef aan die ander kant. Dan tref die stank my deur die halfoop venster.
Ek gril onwillekeurig hardop, waarop die dier potsierlik oor die pad weggalop, sy afdraande agterlyf vir oulaas sigbaar vóór hy tussen die lang gras langs die pad verdwyn. Nature red in tooth and claw, inderdaad.
Daardie oggend sien ek nog baie diere waarvoor ek sou stop, het ek maar die tyd gehad – ’n reuse olifantbul, vyf meter van my kar ’n swart maanhaar wat in profiel poseer, kompleet soos ’n dier op ’n poskaart.
Net vóór nege stap ek by die hof in op Giyani. Maar my kop loop ver.”
Dit spreek vanself dat jou kans om toevallig ’n leeu te sien as jy elke dag net, sê nou maar, 10 kilometer om die ruskamp ry omtrent nul sou wees.
Maar die hoofrede hoekom mense gereeld leeus in die wildtuin sien, is omdat hulle aansienlik méér as net 10 kilometer ry. Die meeste toeriste bespreek slaapplek in verskillende kampe, en die meeste kampe is redelik ver van mekaar af. As ’n kind kon ek nooit verstaan hoekom ons gedurende ons drie dae in Skukuza meestal net rooibokke en vlakvarke sien nie, maar dan soveel meer – ja, roofdiere ook – op die dag wanneer ons na ons volgende kamp, soos Letaba, ry. Vandag verstaan ek dis gewoon statistiek: Jou kanse om baie wild te sien is beter as jy lang afstande ry. So eenvoudig soos dit.
Daarom, doen die myle. Bespreek jou blyplek só dat jy gedwing word om lang afstande te ry. Beplan jou dag sodat jy, selfs al oornag jy op dieselfde plek as gister, ’n bestemming in die middel van die dag kies, ver van jou slaapplek af, waar jy kan rus, piekniek maak, tee drink of net die uitsig bewonder. Kies doelbewus ompaaie na jou bestemmings. Sulke lang reise is nie net lekker omdat jy meer van die omgewing sien nie; jy sien ook meer wild op dié manier. En dit maak van jou vakansie ’n avontuur.
Beginsel Twee: Water is lewe
Die Laeveld van Mpumalanga en Limpopo het ’n paar belangrike eienskappe:
»Dis ’n landstreek met ’n lae reënval.
»Dit het ’n warm klimaat.
»Die gebied word begrens deur die platorand en die Transvaalse Drakensberg, wat heelwat meer reën kry en waarvandaan stroompies afvloei see toe. Die stroompies kom bymekaar om spruite te vorm, wat mettertyd riviere word.
»Dis ’n laagliggende deel van die land, wat beteken die riviere vind mettertyd hulle pad hierheen.
Die wildtuin is dus ’n droë, warm stuk land met ’n paar groot riviere wat daardeur vloei. En diere het water nodig.
Party van die riviere is standhoudend, ander nie. Maar selfs dié wat nie deur die jaar loop nie, het meestal watergate of ander staande water. Daar is ook heelwat watergate en drinkdamme op plekke anders as riviere waar diere steeds kom om te drink.
As jy daarom baie diere wil sien, moet jy die waterplekke opsoek. Ry langs die oewers. Volg die riviere so ver as moontlik. Die wild is nie noodwendig vlak by die riviere nie, maar meestal binne loopafstand van die water. Dit geld die plantvreters soos bokke, maar ook die roofdiere wat op hulle jag maak. Baie soorte diere is absoluut afhanklik van water, soos seekoeie, krokodille en natuurlik visse wat op hulle beurt weer diere en voëls, soos otters en visarende, lok.
Die belangrikste riviere is, min of meer in volgorde van die verre suide tot die heel verre noorde:
»Die Krokodil
»Die Sabie
»Die Timbavati (nie-standhoudend)
»Die Sweni/N’wanetsi rivierkompleks
»Die Olifants
»Die Letaba
»Die