ection>
LIEFS NIE OP STRAAT NIE
JOHN MILES
TAFELBERG
LUCY
Toe ek ’n kind was, het ek nooit gemerk dat baie bome iewers in Augustus blom nie. Daar was gewoon bome met blare en bome sonder blare. (Dié sonder blare onthou ek net slegter want hulle het niks gemeen gehad met moerbeie, lukwarte en lemoene nie.)
Ek het nooit geweet of die vorige somer warmer was of nie, of dié jaar se winter meer of minder reën gegee het as enige somer nie. Alles was maar daar, amper tegelyk. En as somer en winter onmoontlik kan saamval, dan was dit net dat koud vóór hom geen ander tyd geken het nie, dit was net koud. Of: warm.
Só was Lucy ook. Sy was daar. Sy was altyd. Vandag kan ek sê dat my pa en ek baie jare, en so ver terug as wat my geheue kan onthou, by die Smiths loseer het. Oú Smith was Lucy se pa.
Hulle het my kos gegee en saans het ek my pa gesien. Ek was bly dat my pa graag gesels het. Dan kon ek ook langer by Lucy bly, totdat sy slaap. Ou Smith het haar baie bederf en ek was lief vir haar. (Sjuut, Pa, Lucy slaap.)
Oubaas Smith se gesig kan ek net van die kant af onthou. Terwyl hy wyn drink, want Lucy het weer verjaar. (Jy’s elf vandag, Lucy, méér as wat ek vingers het. Lucy kyk en glimlag.)
Van Ma Smith sien ek net ’n korpulente stap, die gang af, en die mond wat sê, skeef na regs: Sjoe. (Ek en Lucy sit onder die moerbeiboom, dis warm; haar kop wat bewe.)
Van my pa onthou ek veral die stem. Hy het saans vir ons Bybel gelees, en gebid. Sy stem hoor ek, maar ek kan nie meer dink wat hy gesê het nie. (Sjuut, Lucy.) En hy moes my gehelp het met my Bybelkennis-eksamen, maar ek kan nie eens onthou watter foute hy gemaak het nie. (Toe maar, Lucy, nou-nou kom ek weer.) Hy het my pak ook gegee omdat ek gevloek het by die toe hek, en een keer – seker per ongeluk – geskop omdat ek die latrinebankie so kon natmaak. Maar ek weet nie presies hoe hy gelyk het as hy straf nie.
Tog onthou ek hom presies, presies, toe hy eendag vir my en Lucy bruismelk in ’n bruin gemmerbierbottel van die werk af gebring het. Vir my het juis die bruin glas verhoed dat die geur van die bruismelk verslaan. Soos wat ’n termosfles maak met warm tee. My pa het lank stil vooroor gebuig gestaan en kyk hoe Lucy vir ons skink. Sy snorpunte het gebewe (amper soos Lucy se hande), want hy het baie versigtig geskeer sodat sy snor net op sy bolip sou groei. (Lucy se klein hande en kort, dik vingertjies.)
Die huis wat Lucy en ek geken het, was dié na die agterplaas se kant toe. (Ons sit onder die bome en ek voorspel vir haar presies waar die volgende lukwart of lemoen val; haar kop bewe soos sy lag.)
Toe het die tyd aangebreek. Ons was veertien toe Lucy dood is. Alles het begin verander, en verander nog steeds. Ons het haar bederf, maar sedertdien bederf die grond haar. Vandag kan ek verstaan. Sy was altyd baie kleiner as ek behalwe haar groot kop, twee keer dié van myne. Sy kon feitlik niks uitrig nie, haar hande het só gebewe.
My pa het vir my ’n fiets gekoop. En die tyd wat vir my begin het, hou steeds aan met word. Ek is jare en jare gelede weg uit Pietermaritzburg, maar elke jaar as die natuur onrustig word en baie bome blom, ruik ek Pietermaritzburg se bome. Sommige het blare. Van ander moet dit die bas wees, of die takke.
Pietermaritzburg se bome. ’n Fiets staan in die straat om ’n hoek en lyk of dit wil-wil gly. Ma Smith draai om by die voordeur. En op die stoep bly my pa so sit met sy voet ingetrek. Langs hom sit ou Smith wat wil sluk, sy hand met die glas driekwart na sy mond, sy ander hand op sy bril in sy sak. Ek sit skuins op die stoepmuurtjie met net-net die smaak van gemmerbier in my neus.
My pa hou sy voet so ingetrek, maar buig net so effens vooroor. Sy kaal bolip bewe. Ek is dom van my eie verlamming want ek sien hoe hy gaan fluister: Lucy is dood.
LAPPIES, KAN JY MY HOOR, LAPPIES?
Ons het tydsaam die straat oorgesteek terwyl ek grondboontjies geloop en kou het op die wysie van “Daar kom my pa en my ma en my gibbes aan”. My broer Lappies was twee treë skuins agter my. Ek kon hoor hoe hy saggies “Die hand vol vere” fluit en ek moes die heel tyd konsentreer om nie vals te kou nie.
Langs die deur van Rasmus se winkel het ’n seun van Ben Scholtz in die sonnetjie gesit, presies op die plek waar Piet verlede Woensdag gevang is. Ben Scholtz se ligste seun, omtrent net ’n rapsie donkerder as Lappies. Hy het sy arm gebuig voor hom uit gehou om die son van sy oë af te keer sodat hy heeltemal agter sy kniekoppe, bene en voorarm was. Maar die sonnetjie was so flou en dit het gelyk asof hy my en Lappies uit sy oë wou hou.
Lappies het sy voet gelig na die sypaadjie byna twee treë links agter my en net toe kom Ben Scholtz by Rasmus se deur uit en kort agter hom sy suster wat met Frans getroud is. Ben het die laaste treetjie voor die deur misgetrap, só goed wou hy na my en Lappies kyk. Skynbaar het sy geheue hom in die steek gelaat. (Hoe lank koop hy nie al by Rasmus nie?)
Sy suster het hom in die rug gestamp met haar ken en die rugkant van haar een hand, haar ander hand het liggies geraak aan die kosyn van Rasmus se deur. Sy het nie weer na ons gekyk nie maar vinnig skuins oor die straat in die rigting van die poskantoor geloop. Ek kon hoor hoe haar treë korter word toe sy begin hardloop.
Dit het gelyk asof Ben ons wou groet, maar sy mond het sonder ’n geluid oopgeval en ek kon drie van sy tande tel net toe Lappies die tweede draai van “jy’s te laat ou maat” saggies begin vat.
Ek het Ben en sy seun geïgnoreer en al met die sypaadjie aangestap met Lappies links aan my binnekant.
Toe ek my mond boontoe hou vir nog ’n halwe hand vol grondboontjies kon ek sien hoe die bene van Ben Scholtz se suster by die poskantoordeur indraai. Lappies het skielik na ’n nuwe wysie oorgeslaan, so skielik dat hy my kouery byna van stryk gebring het. Want ek het ook onthou hoe dié wysie ons teken in die kleintyd was toe ons saam in die donker, somervrugte gaan steel het. Ek deur die heining en hy op wag met sy wysie …
Die sout van die grondboontjies moes my dors gemaak het want ek het begin om kort-kort sweetdruppels van my bolip te lek met die punt van my tong.
Op die leë erf, eintlik twee, langs Rasmus se winkel was vyf seuns aan die baljaar. Maar toe hulle ons sien, het hulle stil gebly, doodstil en gaan staan. Die soutkorreltjies wat van die grondboontjies aan my hand agtergebly het, het ek met die hand se eie vingers afgevryf.
Ek, het die Baas gesê, ék sal dan maar met hom afreken. En nét Lappies moes saamkom. “Om te help”. Dis beter só. Maar niemand anders behalwe ek en die Baas moes daarvan weet nie. Nie vóór die oggend nie. Ek kon dit nog steeds nie glo nie. Nie van hom nie. Dat dit hy is wat heimlik Piet se naam in verkeerde ore laat kom het. Nou sal Piet baie lank moet sit, agter die stokkies. En ons is gebreek. En boonop: Piet is die Baas se broer.
Langs die leë erf is die koöperasie. Dis Vermeulen wat vinnig by die deur uitgeloer het. Almal het nou geweet ek en Lappies is aan die kom. Die Baas het weer georganiseer soos min. Ek het hom gesê ek verkies dit so, dit was dan ook die voorwaarde waarop ek die hele ding sou doen. Ons mense moes vanaf ’n afgespreekte tyd begin weet sodat ons hom vir laas kon bring om almal te groet.
Toe ons by die groot vensters van die koöperasie verbyloop, kon ons die stil gesigte sien van mense wat ons goed geken het. Frans se ma was al een wie se hand nie stil was nie. Haar gesig was ook na ons gedraai maar die oë was tóé en met haar een hand se vingerpunte, almal bymekaar, het sy eers op haar voorkop gedruk, toe op haar linkerskouer, haar regterskouer en in die middel van haar bors. Sy’t ons van kleins af geken. Langs haar het Frans gestaan, omtrent net so oud soos Lappies. Sy lippe het effens gebewe, byna asof hy saam met Lappies wou begin fluit.
Ek het na regs begin loop, eers my een voet laat sak vir die laer vlak van die straat, en Lappies het saam met my beweeg. Om die straat weer te kruis na die poskantoor se kant toe.
Die Baas het vanoggend my en Lappies beveel om op die bestemde tyd met die hoofstraat langs na die hotel te loop, na Mike se kamer. Dít was die beste plek vir afrekening, in Mike se eie kamer.
— Ek sal sorg dat Mike daar is, en alleen, het die Baas ons twee verseker. En doen julle