kon bereik, reg voor die poskantoor, en ek my hand pas weer vol grondboontjies uit my baadjiesak gehaal het, het iemand, seker Ben Scholtz se suster, vinnig die een witgeverfde venster van die poskantoor toegedruk. Lappies het “Goodbye Eileen” begin fluit. Voor die ander venster het die twee seuns van die Baas ons dopgehou. En reg in die deur het die dominee omgedraai, terug toonbank toe.
Langs die poskantoor is Eddie se hotel. Die kroeg was al oop toe ons met ons rubbersole op die gruis verby begin tree het.
Ek het gedink aan wat in Mike se kamer sou moes gebeur. Want as ek sou misluk en dit nie kon doen nie, sou die Baas self oorneem. En dis juis sy eie broer wat die gelag van die verraad moet betaal. Die Baas sou oog om oog, ledemaat vir ledemaat na die pyn uit sy kraffie soutsuur bring.
Toe ons regoor die kroegdeur kom, het ek en Lappies ons koppe skerper gedraai. Ons kon vér inkyk want iemand het bakstene langs die swaaideure gepak om hulle oop te hou. Almal was daar, net nie Mike nie. Soos afgespreek. Die gesigte was uitdrukkingloos behalwe dié van die Baas wat half met sy rug na ons toe, met sy een arm op die toonbank gelê het. Dit het gelyk asof hy nie juis lus gehad het om óm te kyk nie, maar hy het sy glimlag gelag, seker as aanmoediging bedoel. Ek kon nie Lappies se gesig sien nie want hy was aan my buitekant, maar hy moes onhoorbaar geknik of geglimlag het, want hy het net omtrent vier sekondes lank sy gefluit onderbreek.
Op die verste punt van die stoep het Frans op ’n rottangstoel gesit en eers toe hy opstaan, het ek die ou man gesien wat met toe oë onderlangs sit en prewel het. Hy het sy oë oopgemaak maar glad nie in ons rigting gekyk nie en sy hele houding was gespanne. Dit was my en Lappies se pa maar ek kon hom skielik nie goed sien nie, ’n sweetdruppel het van my voorkop in my oog geloop. Toe ek my baadjiemou oor my oog vee, is die pulp van die hande vol grondboontjies in my droë keel af. Maar Lappies het rustig aangehou deur sy tande fluit.
Ek het geweet hoe ontsettend naby Mike se kamer was toe ons by die sydeur wou indraai. Op dié oomblik het Lappies ’n vinnige tree gegee en vóór my in die gang ingeloop.
En was my plan so goed? Ek het gesê liewer onverhoeds betrap – dis beter so, vir ons almal – maar hy moes tog kans hê om sy mense te groet. Hoe kón hy verraad pleeg? Tog sal ek sy pap gesig vergewe. Ek sal daarop aandring om, na alles afgeloop is, ’n rukkie alleen by hom te wees. En ek het ook geweet dat ná die jare saam in die groep die stilte net te veel sal word. Maar Mike sal tog ’n radio in sy kamer hê. Ek sal dit sag instel en speel om nie sy stilte te kan hoor nie.
Ons was reg voor die deur. Lappies het geknik en in een beweging die deurknop gedraai, die deur hard oopgestoot, só hard dat die laaikas agter die deur dit laat terugspring het. Ek was reeds half in die kamer en het die deur met my voet gestuit.
Ek het geweet die kamer sou leeg wees, die bed toegewyd opgemaak spesiaal vir iemand wat nie meer sou opstaan nie. Maar Lappies het vinnig omgedraai en toe hy verbaas na my kyk, en net wou begin weet, weet óns weet dis hý (Hy. Láppies. Hoe het jy, Lappies? Kón jy?), het die eerste haal van die loodpyp dwars oor sy adamsappel geval. Sy nek wou nog knak, ’n halwe tree verder terug van waar hy vir laas gestaan het, toe die lood oor sy skedelpet buig.
VOORGEVOEL
Ek het die man die straat sien oorsteek, van die kafee se kant af. Hy het óór die voor getrap, óp na die sypaadjie en moet ’n blomknop of twee sien lê het – die vorige nag het die wind nogal erg gewaai – want hy het vinnig opgekyk na my tuin en toe sy oë die groot struik vind, kon ek sien hoe vorm sy lippe die vier sillabes van kamelia.
Ek ken sy gesig al. Daagliks kom hy van die kafee se kant af as ek my tee staan en drink, hier voor die venster. En elke keer volg ek sy figuur se stokkerige bewegings deur die ou ruit, half onbewus, terwyl ek besig bly met een of ander formulering vir my proefskrif. Dis amper ’n soort dwangaksie om so te speel met die distorsies van die ou ruit: Ek draai my kop net baie effens en merk hoe sy voete buite verhouding is met die res van sy lyf; dan dans sy kop weer glaserig ’n ent voor sy lyf uit.
Maar dié keer het ek my werk geheel en al vergeet: hy ken dus ook die kamelia. Vir wie sou hy werk? Hy was nogal goed versorg. Ek het gewonder of hy Sotho of Zoeloe is. En hy ken ’n kamelia.
Ek het dadelik besluit om ’n geselsie met hom aan te knoop en het my reeds begin wegdraai van die ruit … in my spore verstyf. En net daar bly staan. Hy wou net-net by die volgende huis wegraak maar met my effense beweging van so ewe het hy skielik oor die hele onderkantste helfte van die ruit versprei. Hy’t die kamer ingestroom met sy kleur, op my stoele gaan sit, deur die naslaanwerke vir my proefskrif geblaai en gevra of hy sy pyp mag stop.
BEN SÊ EINDELIK: O JA, PIETER
Ben groet die hond voor hy loop. Pieter wil hom bréék daaroor. Maar Ben antwoord
— Selfs dié wat daaroor lag, praat by wyle met dinge wat kan beweeg. Ek self praat nog nie met goed wat nie beweeg of nog nie kan beweeg nie. Beweeg is net ’n teken, sien jy. Dink bietjie na.
Pieter dink, as hy nie my oom was nie, het ek al lankal gesê loop bars. Wanneer sê hy dan tog iets van die hofsaak? Hy voel ’n los velletjie aan sy wysvinger, net langs die nael. Hy gaan staan, trek dit versigtig af. Ben loop verder en beduie in die wind. Pieter begin weer stadig loop terwyl hy sy ander vingers versigtig bekyk op soek na nog los stukkies bovel. Dis van die motorfiets in die koue.
As hy weer opkyk, sien hy hoe Ben heftig op die straathoek vir hom wink.
— Die bus wag al, skrou Ben.
Eers as hulle in die warm bus sit, hoor hy weer vir Ben
— in die natuur is wonderlik. Neem byvoorbeeld die uil. Daar’s mos ene wat gereeld bedags in my kantoor kom slaap. Saans wil hy natuurlik uit. Neem hom nou en bekyk hom goed as hy so houtgerus met sy gesmoelte op die rak sit. Let op na die groot voorsiening vir die oë. Jy sal sien sy gesig is ’n oopgesnyde appel. Kyk tog bietjie volgende keer. En die appel bring jou weer by die sondeval …
Daardie laaste stukkie het hy al gehoor, dink Pieter. Hoekom moet hulle stasie toe ry? Al die moeite. Waarom moet hulle nou juis dáár gaan eet? Hy wonder of Ben van die verkeersoortreding vergeet het. Hel, dán gaan hy bars. Ma het altyd gesê
— Jy spot so; wag maar, jy sal oom Ben nog nodig kry.
Deur die venster sien hy hoe die bus in ander vensters ry. Woonstelvensters, waar mense sit en eet. Winkelvensters. ’n Straathond ruik aan die kosyn van ’n vrugtewinkel.
’n Klein ou vroutjie het opgeklim en Pieter hoor weer Ben se gepraat
— Neem nou daardie tannie wat ingeklim het. Ons het netnou gepraat van die uil. Dié keer is dit die neus wat ooreenstem.
Pieter pomp sy oom met die elmboog en die busbestuurder kyk om.
— Dis die herhaling in die lewe wat ons moet raaksien, gaan Ben voort. Neem nou die dreuning van die dieselenjin wat hierdie bus aandryf. As jy nou op die plaas kom. Onthou ek het grootgeword op ’n plaas. Elke skree van die jakkals, die krieke, álles man, en ook die stilte. En dís die rede waarom die plaas ons, die Afrikaner, so getrek het: die romantiek van die stilte saans. Soos ons dit netnou gehad het oor die appel; die romantiek om die appel vir Adam en Eva. Maar vandag, as jy, Pieter, op die plaas kom en jy lê heerlik ontspanne in die bed, dan is dit die geklop van die dieselenjin wat jy hoor. Vir die boer se krag. En jy dink, goede, wanneer laas het ek so ontspan, luister net hoe lieflik klop daardie pomp. Hier hoor jy hom nooit nie, want hy vat jou werk toe. Sien jy, Pieter …
Almal kyk en luister. Pieter wens hy kan vloek. Hel, die Ben. Wanneer kom hulle by die stasie uit? Dan klim daar nog ook by elke halte iemand op. Ben hoef ten minste nie so hard te praat nie. Hy moes al lankal vinnig afgespring het. Maar hy móét hoor wat van sy verkeersoortreding gaan word. Dis tog ál wat hy by Ben gaan doen het. Hy wou net gaan hoor. Doodgewoon hóór, want Ben werk daarmee, hy sal hom tog kan sê.
’n Lang regop soldaat klim op, koop sy kaartjie. Hy trek sy jas uit en word maer, haal sy pet af. Sy kop is heeltemal kaal. Hy lyk soos ’n ereksie. Vir Pieter is dit duidelik dat Ben dit ook merk, want Ben bly stil maar begin skielik weer
—