die misdaad en ek sal hom tot verantwoording bring,” sê Demosthenes de Goede trots nadat hy ’n rukkie in stilte gesukkel het om die sin te formuleer.
Die Brigadier lig sy hande en slaan hulle saam.
“My presiese woorde is: ‘tot die lig bring’, Kaptein.”
Hy mediteer ’n paar oomblikke en soek soos ’n priester na verstaanbare gelykenisse, maar vind geen verduidelikende voorbeelde nie. Hy het self só lank met die Gudenov-beeld geleef dat hy geen brughoofde meer kan skep nie. Hy kan deesdae slegs aan aspekte van die ingewikkelde persoonlikheid dink. Dis asof hy ’n moeilike teorie moet beredeneer met iemand wat nie die basiese beginsels begryp nie. Hy probeer weer. Die Kaptein wag geduldig.
“Daar is seker niks wat in die land plaasvind nie, of Boris Gudenov het ’n hand daarin. Sy invloed strek na weerskante toe; sy koerante skryf van regs tot links; sy lakeie wissel van skurke tot geestelikes; hy is soos kwik wat sielstergend gedurig meegee.”
Demosthenes de Goede vestig weer sy blik op ’n skildery teen die muur. Die Guernica hierdie keer.
Dis vir ’n oomblik asof die Brigadier magteloos is voor die eenvoudige denke van die Kaptein; hy sélf op ’n eienaardige wyse ’n verdediger van kompleksiteit teen klaarheldere eenvoud.
“In hierdie stryd is dit soos ’n droom,” sê die Brigadier. “Daar is niks wat ondubbelsinnig is nie.” Sy gesig verhelder meteens. “En dís eintlik jou taak: om alles wat weggesteek is tot die lig te bring; om die monster tot die lig te bring. Om die kobra teen die son te hou …” Hy is besig om sy vroeëre besluit te vergeet. “Dis om in die onbekende af te daal, in die psigiese substratum, en die bewuste oor die onbewuste te laat triomfeer …”
Hy keer homself betyds. Vir ’n paar oomblikke beskou hulle mekaar, die twee uiteenlopende persoonlikhede wat in die een geval ’n taak moet opdra en in die ander geval dit moet uitvoer. Dan kom die Brigadier tot ’n besluit.
“Al wat ek wil hê dat jy moet doen, is om alles omtrent Boris Gudenov uit te vind en aan ons te rapporteer. Selfs die geringste gegewens is nie onbelangrik nie. Alles wat hy doen of sê, of wat ander sê dat hy doen of sê, of wat jy ook al hoor of sien.”
Demosthenes de Goede knik begrypend. Hy het ’n baie moeiliker taak verwag en glimlag meteens.
“En as ek genoeg teen hom vind, mag ek dan optree?”
Die Brigadier lig sy fyn hande omhoog.
“In Godsnaam, geen geweld nie! Jy mag nie jou rewolwer by jou dra of enigiets gebruik wat hom ernstige liggaamlike leed kan aandoen nie.”
Demosthenes de Goede lyk teleurgesteld, maar die beloftes in verband met aftree en pensioen laat hom sy wrewel beteuel. Dit sal ’n maklike taak wees.
Dis asof die Brigadier sy gedagtes lees.
“Dit sal die moeilikste van al die take wees – jy verkeer in groter gevaar as wat jy dink. En daarom is dit ook jou laaste, want daarna is jy vir ons van geen nut meer nie – selfs nie vir die Speurdiens nie.” Die Brigadier oorweeg sy volgende woorde versigtig: “Dis die psigologiese gevaar daaraan verbonde. Jou hele persoonlikheid is op die spel. Selfs jý kan besete raak …”
“Ek is nie bang vir toordery nie,” sê Demosthenes de Goede ferm. “Ek het in nege-en-vyftig die Heks van Hillbrow …”
Die Brigadier sug en ontbied die verwyfde mannetjie, wat met ’n notaboekie verskyn en hom gereed maak om die res van die onderhoud verbatim neer te skryf.
“Is jy miskien homoseksueel geneig?” vra die Brigadier vir Demosthenes de Goede en lig sy hande as die gebrul teen sy ore vasslaan. “Dis belangrik in die Diens,” sê hy. “Dis om die een of ander rede gevaarliker as hetero-seksualiteit.”
Hy beskou die Kaptein aandagtig.
“Jou kleredrag sal moet verander. Jou pak is té vaal. Jou skoene is verkeerd.” Hy gesels saggies met die verwyfde mannetjie en sê dan: “’n Leerbaadjie en broekspype nie wyer as vyftien duim nie. Ons sal die uitrusting teen kosprys verskaf. Die juffrou by die deur sal die vorms vir jou invul.” Hy rig hom weer tot die verwyfde mannetjie. “Mokkasins, miskien?” en die mannetjie knik.
“Geen rewolwer nie.”
Demosthenes de Goede se geliefde Beretta word hom ontneem. Die Brigadier haal sy skouers op.
“Jy mag miskien alles ongewoon vind, maar die wêreld van die D-diens is soos dié van die verkleurmannetjie. Ons pas ons by die omgewing aan; ons boots die tydsgees na; ons smelt eers met die milieu saam, en dan slaan ons toe.” Hy sug en lyk baie ongelukkig. “Vir die polisieman en die speurder word alles vergewe, maar die gemeenskap duld nie die sukses van die Diens nie. Daar word baie in koerante en boeke oor ons geskryf, maar ons teenwoordigheid in lewende lywe maak hulle onrustig. Hulle voel dat ons bestaan nodig is, maar hulle beskou ons optrede as immoreel.” Die Brigadier se aandag het weer in bepeinsing afgedwaal. “Is dit omdat hulle bang is vir ons, en ook vir hulleself? Is dit omdat ons ons so met hulle vereenselwig dat ons selfs hulle swakhede oorneem?”
Demosthenes de Goede kyk angstig na sy Beretta wat die verwyfde mannetjie lomp hanteer, en hy beveel hom om dit elke week te olie anders roes die loop.
Die Brigadier is meteens kortaf en ferm.
“Jy sal bekend staan as H-12. Jy sal daagliks rapporteer. Enige vrae?”
“Hoe lyk Boris Gudenov?” vra Demosthenes de Goede.
“’n Intelligente vraag,” sê die Brigadier terwyl hy ’n laai ooptrek en ’n foto te voorskyn haal.
Die Kaptein kyk daarna en frons in sy poging om ’n ontwykende herinnering vas te lê.
“Ek het hom al vantevore gesien.”
“Dit is die enigste foto van Boris Gudenov tot beskikking van die D-diens,” sê die Brigadier. Hy neig sy oor tot die verwyfde mannetjie wat aan sy mou pluk en iets fluister. Hy keer homself betyds toe hy volgens geheimediens-gewoonte op die punt was om die foto te verbrand.
“’n Merkwaardige ooreenkoms,” sê die Brigadier toe hy die foto weer bestudeer en na Demosthenes de Goede kyk. Hy het nou sy jovialiteit van vroeër herwin. “’n Merkwaardige geval.” Sy verbeelding loop weer met hom weg. “’n Onafwendbare stryd; die vervolgde gefassineer deur die vervolger; twee aspekte van die persona; twee maskers rondom die ego; Ahab en die walvis in die woelige see van die Onbewuste …”
Hy het intussen Demosthenes de Goede se hand geneem en is op die punt om die onderhoud te beëindig.
“Mag ek jou troos met die gedagte dat in die donker stryd wat voorlê, jou strewe ooreenkomstig verhef word tot die heroïese en dat jou aandeel die aansien kry van die tragiese.”
Demosthenes de Goede se ysterhand slaag net nie daarin om die sagte, meegewende, amper beenlose hand van die Brigadier te verkrummel nie.
Voordat hy die vertrek verlaat, fluister die verwyfde mannetjie nog iets vir die Brigadier.
“Onthou môreaand se funksie,” sê die Brigadier, “om jou aan die lede van die Diens voor te stel. Dit sal heel informeel wees, want ons het, streng gesproke, met ’n buitestander te doen. Miskien ’n mindere byeenkoms, maar tog belangrik om jou één met ons groep te laat voel.”
In die voorportaal begelei die mooi meisie Demosthenes de Goede na die tweede deur en kry die knypie (terwyl sy lekker giggel) wat sy verwag. Daarna help sy hom die vorm invul.
III
“Jy lyk anders,” sê Hope terwyl sy haar man in sy nou broekspype, serp en leerbaadjie beskou. “Jy lyk boheems.”
Onderweg na die slaapkamer vertel hy haar van Boris Gudenov.
“Is hy baie ryk?” vra sy terwyl sy die baadjie van haar mantelpak uittrek. “Is