toe oupa Fritz hom op die stoep neersit, praat die kind weer. “Blijf met mij,” het hy hardop gesê.
Bly by my? Oom Peet en oom Janus het albei die koppe opgeruk en lank, woordeloos na mekaar gestaar.
Toe kom tant Miemie van oom Janus en tant Susan van oom Peet by en kyk weer lank na Laurens. Tant Miemie het omgedraai en die huis ingeloop, al roepende na Shaleen. Haar stem was skril. Toe Shaleen van die kombuis se kant af uitkom, het tant Miemie net gesê: “Vat tog die kind en gaan was hom. Sit hom in die klein spaarkamer daar langs Cecil se kamer. Kom, vát hom net.” En toe eers: “Asseblief. En jy moet hom seker iets gee om te eet.”
Shaleen het haar hande stadig na hom toe uitgesteek en Laurens het ewe gewillig na haar toe gegaan. Niks gesê nie toe sy met hom die huis in loop, terwyl sy in haar lae stem sing. Later het Carijn gehoor dat sy vir hom ’n bakkie vol melktertvulsel gegee het.
Al die ouers het terstond na hul kinders begin roep.
“Huis toe nou,” het Carijn se pa gesê. “Dan groet ons maar eers en dankie vir die tee en koek, Janus en Miemie.”
Almal het mooi gaaf gegroet, asof daar dié middag net ’n verdwaalde brakkie by die huis aangedrentel gekom het.
Toe Carijn op pad terug Houwhoek toe begin vrae vra, is sy stilgemaak. “Nee, Carijn,” het haar ma streng gesê, “nie nou nie. Ons grootmense is nou besig.”
Besig was hulle wel. Later sou Carijn goed onthou hoe daar die middag en in die volgende dae na Laurens Erasmus se ouers, of enigiemand van hom, gesoek is. Want mense het gepraat daaroor. Oral het hulle sy spoor probeer vind. By die plase oorkant die stofpad en doer naby Helshoogte ook. Net op dié drie plase, Vredenhoek, Houwhoek en Bontevlei, is daar nie rondgevra nie, want hulle mense was mos almal by oom Janus-hulle op die plaas toe die kind opgedaag het. Maar die soektogte en speurwerk was verniet. Daar was niemand in die distrik of in die dorp wat enigiets van die kind geweet het nie.
Dominee Verster van die moedergemeente het ná ’n ruk Vredenhoek toe gekom. Hy het ook ’n ander leraar uit Kaapstad saamgebring. Hulle twee het alleen met oom Peet en met oom Janus in die sitkamer van die herehuis op Vredenhoek gesels. Dit het Carijn jare later eers gehoor toe Shaleen dit onnadenkend laat val het. Waaroor hulle gepraat het, weet sy tot vandag toe nie.
Besluite is geneem. Laurens Erasmus het op Vredenhoek by Janus Erasmus-hulle kom bly. Sondae se kuiers tussen die bure het hervat. Vakansietye is Laurens weer na Peet Erasmus en sy gesin op Bontevlei. Ter afwisseling, het tant Miemie dan koel beduie aan almal wat ’n vraag daaroor gehad het. Tant Susan het hom ook altyd heel rustig ontvang. Maar nie een van die twee Erasmus-vroue het Laurens Erasmus ooit werklik by hul binnekring ingetrek nie. Geoefen geraak in voetwerk al om die onderwerp. Dit kon Carijn as dogtertjie aanvoel.
Noudat sy ’n grootmens is, kan sy dit al onder woorde bring. Laurens is die een wat naby is, maar steeds buite bly. ’n Gas wat nie weer vertrek het nie. Familiefoto’s op Kersfeeste en verjaardae is jare lank sonder hom geneem. Totdat albei Erasmus-broers hul stem eenkeer daaroor dik gemaak het. Sedertdien word familiefoto’s eers met Laurens en dan sonder hom geneem. Daaroor word Carijn steeds vies. Hy is derhalwe iemand wat soort van geliefd is, maar tog nie volwaardig aanvaar word nie. Hoe werk die ou mense se koppe dan? Wanneer gaan Laurens Erasmus geheel en al ingetrek word? Sy sien geen tekens dat dit binnekort gaan gebeur nie. Miskien verwag sy te veel. Omdat sy so diep omgee.
*
“Nou só is dit dan, Ben,” het oupa Fritz eendag droogweg gemeen toe Carijn se pa daaroor ’n opmerking gemaak het. “En só sal dit bly. Dis nooit maklik om ’n bestaande orde om te krap nie, moet jy weet.”
“Maar dis nie reg teenoor Laurens nie,” het Ben den Hagen gesê. “Mens aanvaar iemand of jy aanvaar hom nie.”
“Dis soos jy daar sê,” was oupa Fritz se enigmatiese antwoord. “Ons sal moet besluit waar ons staan. So ’n ding dwing mens om kant te kies.”
Haar pa het verder stilgebly. Net afwesig dankie gesê vir die middagete en uitgestap kelder toe.
Toe hy uit was, het haar ma opgemerk: “Ja, dit is en bly ’n moeilike saak. Die arme Miemie en Susan. Waar steek mens jou kop in?”
Carijn onthou verder hoedat almal in die distrik en die dorp bly praat het oor die kind wat so deur die wingerd die Erasmusse se lewe binnegekom het. Hulle het op die sypaadjies staan en fluister en ná kerk in die skadu gepraat. Eers maande en toe jare lank. Wel met tussenposes. Want die ding van ’n kind wat sommerso uit die lug uit val, bly ’n goeie storie wat telkens opduik. Een wat mens oor en oor wil vertel. Dis raaiselagtig. Vreemd sprokiesagtig.
Ná Carijn graad gekry het en ook haar onderwysdiploma, het sy haar bes gedoen om dié saak vir haarself uit te lê. Veral noudat sy al ’n jaar op Bethlehem skoolgehou het, kon sy as ’t ware meer afstand op die gebeure kry. Nie dat dit regtig vir haar duideliker geword het nie. Nogtans is dit tot in hierdie smoorwarm Desember van 1938 vir haar ’n onderwerp wat sy nie kan wegdink nie. Sy bly dit analiseer, onmagtig om dié probleem en ook die onderliggende probleem van haar diepe omgee van haar af te skuif.
Vandag is een van daardie dae wat Carijn den Hagen tot in haar siel toe moeg word vir mense se onblusbare nuuskierigheid oor ander se dilemmas. So pas is sy weer deur ’n wynboer se vrou voorgekeer.
Carijn het bloot vir haar ma ’n bietjie asyn, koeksoda en suiker kom koop toe die vrou na haar kant toe oorleun: “Ja, nè, ek sien nou die dag daardie mooi seun, die aanneemkind van die Erasmusse, hier in Dorpstraat loop. So ’n aantreklike man, nie waar nie?” En toe daar geen reaksie kom nie: “Hulle hét hom wel aangeneem, of hoe?”
Carijn het vir haar aankope betaal en koel na die vrou gekyk. “Ek weet nie, Tante. Ons is net buurmense.”
“Ja, maar tog. Mens wonder mos.”
Dis toe dat Carijn omdraai en uitloop, die ou woede oor dié woorde ’n drif in haar wat haar hande laat bewe sodat sy die mandjie met goed stywer moet vashou tot sy dit in die motor kan sit.
Haar pa, wat agter die stuur vir haar wag, kyk skuins op toe sy die deur toeklap. “En nou?”
“Ag, al weer mense wat karring oor Laurens se kom en gaan.”
“Gedurig, ja,” knik haar pa en swyg verder.
Waaroor Carijn verlig is. Want die kousaliteit van die geval Laurens Erasmus word selde heeltemal deur die gemeenskap geïgnoreer. Inteendeel. Carijn se ingesteldheid daarteenoor is dan altyd logies. Want daar is mos altyd oorsaak en gevolg. Só gaan dit met tye vandag nog. Soos iets wat met ’n seestroom saamdryf en skielik op ’n strand uitspoel. Dan kom almal kyk. Tot die see dit weer vat en elders uitspoeg.
Bowenal wonder sommige mense steeds wie vir die kind se bestaan verantwoordelik is. Dis seker menslik. Maar vermoedens is een ding, feite ’n ander. Skinderstories trek egter nog altyd. Dog, niks word uitgespel nie. Geen vinger het ook destyds openlik gewys nie. Daar is immers so iets soos laster. Dit was nog nooit wys om gesiene mense se reputasie aan te tas nie. En die Erasmusse was en is vooraanstaande mense. Welaf ook. Mense wat knus by die boonste lae van die samelewing inpas.
Tog. Mens kon nie help om te bly wonder nie. Die kind is as ’t ware na die Erasmusse gestuur, dan nie? Die beroering was en is meer oor die ma en dan die hoe en die waarom – en veral die wanneer.
Carijn kan nie verhelp om daardie tyd op te roep nie. Want sy moes daarmee grootword. Dit het deel van haar bestaan geword – om te wonder oor Laurens Erasmus. Terwyl haar pa op sy besadigde manier plaas toe bestuur, skeer haar blik oor die geilgroen wingerde. Maar die hele gedoe om Laurens bly in haar kop maal.
Dikwels het oë bespiegelend na die Erasmus-broers gedraai. Want was hulle dan nie destyds net voor die Groot Oorlog in Holland nie? Eintlik het hulle mos vir ’n familiebegrafnis gegaan en toe ’n hele paar maande gebly. Glo rondgekuier en allerlei interessanthede aanskou. Wat alles daar gebeur het, weet mens nie. Daardie tyd moes oupa Fritz en haar pa bontstaan om op die buurplase te help toesig hou.
Nederland was mos neutraal toe die twee Erasmusse in Amsterdam