en Janus met ’n vlambare humeur. Sulke kuiers maak mos plek vir stories. En dié ding dat die Erasmusse die kind ingeneem het en nie Janus of Peet Erasmus ooit ’n woord oor hom uit hul mond laat kom nie. Hul vroue nog minder.
Carijn het met die jare saam wyser geword en soms gevoel mense praat aspris voor haar en haar ouers oor Laurens om die een of ander reaksie te ontlok. Wat hulle steeds nie regkry nie, want die Den Hagens was nog altyd uiters lojaal teenoor die Erasmusse.
“Mens se vriende is jou vriende,” sê Carijn se pa meermale. “Mens praat voor hulle, nie van hulle nie.”
Voor Carijn se oupa sal hulle ook nie te veel vis nie. Fritz den Hagen duld nie skinderpraatjies nie.
Carijn sug diep toe hulle stilhou, vra haar pa of hy nie die mandjie binnetoe sal vat nie. Sy wil gou afgaan rivier toe.
“Ek maak so, my kind. Sorg dat jy sononder tuis is.”
Altyd is dit sy woorde. Sy knik en verdwyn haastig tussen die wingerde, kry die oorbekende paadjie wat afloop Eersterivier toe, kry die klam geur van die water nog voordat sy dit sien. Toe sy eindelik op die plat rots naby die houtbruggie gaan sit, haar tone in die koel bruising, wil die verlede haar nie los nie. Miskien is dit omdat dit die laaste maand van die jaar is dat ou dinge boontoe kom, soos druiwedoppe in ’n wynkuip. Sy maak haar oë toe, lig haar gesig na die koelte van die bome bokant haar. Gee haar oor aan die onthou, sodat haar gedagtes versigtig oor die jare kan tas.
Die Spaanse griep het destyds gekom en oom Peet se vrou Susan het in Februarie van daardie jaar daaraan beswyk. Ook Cecil Erasmus en tant Miemie van oom Janus het siek geword en by die dood omgedraai. Carijn is lank by die huis en uit die dorp gehou om dit vry te spring. Laurens het ook nie griep gekry nie.
Daar was ’n jaar se routyd ná tant Susan Erasmus se afsterwe. Oom Peet was dwalend. Sondae se kuiers was gedemp. Totdat tant Miemie haar suster Janetta uit die Riemland laat kom het. ’n Weduwee wie se man ook aan die griep dood is. ’n Paar maande daarna is Peet en Janetta getroud. Gaandeweg is die ewewig tussen die drie gesinne weer herstel. Janetta het haar met vriendelike beslistheid in die hegte vriendskapsverhoudings ingewig. Sy was nou die vrou van Bontevlei en ná ’n ruk het sy en Peet ’n dogter gehad, Minette. Carijn en Cecil het elk ook ’n nuwe sussie bygekry en algou het dié kleintjies ook Sondagmiddae op Vredenhoek die samesyn van vriende geniet.
Janetta het Laurens meermale geïnteresseerd betrag. Heel gemoedelik vir hom plek gemaak as dié Erasmusse saam met die ander Erasmusse op vakansie gaan. Die twee gesinne en ook die Den Hagens het huise in die Strand. Desembers trek almal af see toe. Jol sowat veertien dae in son en see voordat die plaaswerk weer begin. Dikwels vlug hulle ook vir ’n naweek of ’n kort skoolvakansie soontoe.
Teen die tyd dat die kinders begin opgeskote raak en Laurens al goed kon Afrikaans praat, het die grootmense die klompie kinders een Saterdag saamgevat na Kaapstad se hawe om te aanskou hoe die nuwe potketel, afkomstig uit die Cognac-streek van Frankryk vir die maak van brandewyn, per skip aankom. Dit was ’n hele okkasie. Die vroue het tot hoede opgesit. Op pad het oom Janus die drie kinders deeglik ingelig oor die belangrikheid van die potketel, want op Vredenhoek gaan daar nou brandewyn ook gemaak word. Laurens het wel geweet van die nuwe Franse eikehoutvate wat ’n paar maande tevore ook per skip aangekom het en met ’n wa en osse van die hawe na die plaas vervoer is. Toe al het oom Janus sorgvuldig aan die seuns verduidelik dat juis Franse eikehoutvate voorkeur geniet vir brandewynveroudering omdat dit ryk is aan tannien. En dit, het oom Janus met sigbare opgewondenheid beduie, versnel die verouderingsproses.
“Nou hoe lank moet die brandewyn dan in die vate bly lê, Oom?” wou Laurens dadelik weet.
Maar oom Janus het pertinent na Cecil gekyk toe hy antwoord: “O, sowat vyf tot tien jaar, sou ek sê.”
“Dan is ek al amper twintig,” het Cecil gemompel en na ver agter die ruit gestaar.
Dit was dié dag op pad na die Kaapse hawe dat Laurens ook uit die bloute gevra het: “Waarvan word brandewyn dan gemaak, oom Janus?”
“Goeie vraag. Hoor jy, Cecil? Dit word van wyn gemaak. Verkieslik steen- of fransdruif. Ons sal van die steenwingerd oorkant die rivier gebruik maak.”
Cecil het gehoorsaam geknik, maar geen kommentaar gelewer nie. Dit was oom Janus wat met ’n geïrriteerde skouerophaling verder uitgebrei het. “Hoor nou mooi,” het hy weer gesê en in die truspieëltjie van die Ford na die kinders geloer. “Ons op Vredenhoek gaan potketelgedistilleerde brandewyn maak want dis die rykste brandewyn. Dit het byvoorbeeld baie lae. Verstaan julle?”
Die seuns het byna onhoorbaar gebrom. Roelien was moeg en het met haar kop op haar broer Cecil se skouer gesit en slaap. Teen die tyd dat hulle die hawe bereik het, was die seuns ook al goed vaak.
Dit alles het Cecil aan Carijn met die volgende Sondagkuier, toe almal die nuwe koperpotketel kom bewonder het, oorvertel. Maar lusteloos en bloot omdat sy uitgevra het. Almal het tog geweet van die nuwe potketel wat sou kom.
“Was dit toe nou lekker om te gaan kyk?” wou Carijn by Cecil weet, want Laurens het nie daaroor gepraat nie. Hy het selfs koppiger as gewoonlik geswyg.
“Dit was nie vir almal lekker nie,” het Cecil geantwoord en Laurens het terstond koers gekies, die wingerd in.
Eers heelwat later het Carijn die hele storie uit Roelien getrek.
“Ek het hom jammer gekry, Carijn,” het Roelien gesê. “Laurens sukkel mos partykeer om, wel, om tussen mense te wees.”
Want Laurens, toe al amper ’n kop langer as Carijn, het die reuseskip in die hawe met sy rye ronde patryspoorte so gekyk, spierwit geword en terstond sy hele brekfis op die kaai laat uitspat.
“Wat is dit met jou?” het oom Janus ergerlik uitgeroep. “Mens kan jou ook nêrens heen vat nie.”
Wat nogal waar was, want Laurens Erasmus was op sy gelukkigste net daar op Vredenhoek. Met die potketel het hy daardie dag vrede gehad. Eers heelwat later het hy weer belangstelling daarin getoon. Moontlik toe hy al ’n bietjie van die see en die skip vergeet het.
Op Vredenhoek het hy aanvanklik in die plaasskool langs die Eersterivier skoolgegaan, smiddae saam met Cecil en Roelien gespeel en dikwels ook saam met Carijn en haar sussie Alexa. Hulle kinders het baie speelplek gehad. Die grasperke voor die huise, die rivier se plat rotse, die wingerde, die ou jonkershuis op Vredenhoek wat leeg gestaan het en waarvan die plankvloere so lekker weerklink as mens daarop spring. Hulle klomp het ook dikwels daar op haar pa se plaas Houwhoek gespeel. Die wynplaas wat so netjies in die V van die Erasmusse se twee plase inpas met die rivier wat vrygewig deur al drie plase vloei. Die herehuise naby genoeg aan mekaar dat die kinders van die wingerdpaadjies en die houtbruggie oor die Eersterivier gebruik gemaak het om oor en weer te kuier. Dikwels van Shaleen of Flori van Houwhoek se romerige melktert kom eet het.
So met die tyd saam het Laurens en sy onverklaarbare swye in die patroon van die lewe op die drie plase begin inpas.
Partymaal het die ander kinders Laurens gespot omdat hy so ’n stil kind was. In homself gekeer, al het hy saam met die ander gespeel. Dikwels vra een weer aartsnuuskierig: “Waar kom jy vandaan, Laurens?”
Dan antwoord Cecil van oom Janus nukkerig dog ferm: “Hy wil nie sê nie.”
En dan sê Carijn saggies: “Los hom. Hy weet self nie.”
Só het dit jare lank gegaan.
Maar lateraan het die teësinnige aanvaarding van die eenkantkind die vrae verdring. Veral toe hy later van tyd koshuis toe is en net naweke kon teruggaan na Vredenhoek. Op skool het hy leer skaak speel en later tot die onderwysers skaakmat gesit.
Namate die aanvaarding gegroei het, het Laurens sy voete vas en seker gevind. Op skool het hy goed gedoen. So goed dat hy ’n beurs verwerf het om regte te studeer. Nie wat hy wou doen nie. Hy wou wyn maak. Brandewyn ook. Maar regte is sy rigting, het die skoolhoof en oom Janus asook oom Peet soos een man verklaar. En Laurens het hom daarna geskik. Dit kon hy immers goed doen. Wat hy in sy wese gedink en gevoel het, was sy geheim.
*
Carijn