in houthutte in die kompanie se toegekende gebied gebly, met elkeen se hoofkwartier voor die wooneenhede.
Omega was as ’t ware ’n groterige dorp en moes so bestuur word. Noodsaaklike dienste moes gelewer word en die basis in stand gehou word. Die skool het meer as 300 leerlinge gehad en die meeste onderwysers was nasionale dienspligtiges wat hul onderwysersopleiding voltooi het. Daar was sowat 250 wit mense op Omega, van wie die meeste enkellopende mans was wat in houthutte of kimbo’s in die middel van die basis gewoon het. Drie of vier het in ’n kimbo gewoon, meestal dienspligtiges wat as leiersgroep by die hoofkwartier, die kompanies of die verkenningsvleuel gewerk het. Die getroude offisiere, adjudant-offisiere en onderoffisiere en hul gesinne is gehuisves in 15 gerieflike houthuise of woonwaens wat spesiaal vir die doel ingerig is.
Die daaglikse roetine in die basis het om die kroeë en menasies van die offisiere, adjudant-offisiere en onderoffisiere gewentel. Dit was ’n klein en intieme gemeenskap en ’n gesonde gees het in die eenheid geheers. Elke Saterdagaand het almal by die kroeg, eintlik maar die sosiale middelpunt van die eenheid, vir ’n braai byeengekom. Sondae het die bevelvoerder die kroeë gesluit sodat almal eers die kerkdiens kon bywoon. Ná die diens is die kroeg weer oopgemaak en het almal, ook die getroudes, saam ’n heerlike laatoggend ontbyt geniet. Ons het gereeld konserte gehou waaraan feitlik almal deelgeneem het en dikwels het besoekende kunstenaars ook die basis se inwoners kom vermaak.
Fort Vreeslik, die verkenningsvleuel se opleidingsbasis, was in ’n digte stuk bos in ’n afgeleë deel suid van Omega. Min mense het dit ooit besoek. Wanneer ons nie op operasies was nie, het ons die meeste weekdae daar deurgebring. Die basis was in die middel van die Caprivi se ongerepte, welige groen bos.
In die middel was ’n groot hut wat ons as vergadersaal en lesingkamer gebruik het. Daar was ’n besondere gevoel van eienaarskap onder die manne omdat ons self die hutte gebou het en almal het gehelp om die basis skoon en versorg te hou. Elke keer wanneer ons Fort Vreeslik besoek het, het ons ’n nuwe struktuur opgerig of onderhoud op die bestaande hutte gedoen. Dit was vir almal ’n baie spesiale plek.
Die Boesmansoldate saam met wie ek in die verkenningsvleuel gewerk het, het die bos ongelooflik goed geken. Hulle het geweet waarvoor elke plant gebruik kon word, het elke dierespoor herken en elke dier se gewoontes verstaan. In die bos was hulle onmisbaar want hulle kon sekere tekens in die veld lees, afleidings uit die geringste versteuring maak en die vyand se optrede voorspel deur byna onsigbare tekens te interpreteer. Die ouer mans was meer ervare in die bos, maar die jongeres het vinnig geleer en was net so bedrewe in die fyner kunsies van dié veldwerk.
Vir my was die Boesmans veel eerder jagters as vegters. Tydens ’n verkenningsoperasie het hul waarde gelê in hul vermoë om die vyand se spoor te volg, hom te bekruip of hom te uitoorlê. Hierdie talente, gekombineer met hul buitengewone kennis van die bos en hul vermoë om te oorleef, het van hulle uitstekende vennote in ’n verkenningspan gemaak.
Die Boesmans het alles van die bos geweet, maar hul taktiese vermoëns was nie goed ontwikkel nie. Tydens hul opleiding het ons dus op taktiese maneuvrering en wapenopleiding gefokus. ’n Kleintaktiek-kursus sou tipies taktiese beweging in verskillende patrollieformasies insluit, asook hinderlaagtegnieke, kontakdrils gegrond op die vuur-en-beweging-beginsel en natuurlik verkenning, observasieposte, luisterposte en bekruiptegnieke.
Eendag, terwyl ek ’n lesing by Fort Vreeslik aangebied het, besluit ek en my makkers om die Boesmans ’n streep te trek. Ons het vooraf ’n luidsprekerstelsel aan die ander kant van die basis opgestel, dit aan die kragopwekker gekoppel en ’n kasset met dieregeluide ingesit. Die lesing was net mooi aan die gang toe my kollegas die kasset speel. Op die agtergrond kon jy jong leeus hoor grom, maar ek maak asof ek van niks weet nie. Ek kon wel sien hoe ’n vraagteken op die gesigte voor my vorm en het gehoor hoe ’n paar fluister: “Leeu, leeu.” Ek het hulle egter gerusgestel: “Julle weet mos daar’s nie leeus hier nie.”
My sin was skaars klaar toe ’n onaardse gebrul die namiddagstilte skeur. Die Boesmans het blitsig opgespring en op hul wapens afgestorm wat vroeër buite die lesingkamer staangemaak is. Sekondes later het hulle in ’n ry buite die hut gestaan, gespande wapens in die hand en gereed om die leeu te trotseer. Geeneen wou dit te ver waag om te gaan kyk waar die leeus is nie. Met elke brul het hulle teruggeskarrel. Teen daardie tyd kon ek beswaarlik my lag hou. Eers toe die leeu se gebrul deur ’n olifant se getrompetter gevolg word, het hulle besef hulle is uitgevang. Sommige was só kwaad dat hulle hul wapens neergegooi en geweier het om met die dag se opleiding voort te gaan.
Tango Naca is in die verkenningsvleuel opgeneem lank voordat ek by die eenheid aangekom het en het al vele spesiale take op sy kerfstok gehad. Die Vasquelas én die Barakwenas het baie respek vir hom gehad. Die wit leiersgroep het swaar op hom gesteun, nie net tydens opleiding en operasies nie, maar ook om huishoudelike probleme onder die Boesmans uit te stryk. Hy en Dumba Katombela het ’n onverbeterlike span gevorm en ek het tydens die eerste operasies saam met hulle alles opgeslurp wat hulle my kon leer.
Later, nadat ek die eerste groep Barakwenas gekeur en opgelei het, het Xivatcha Shekamba en Chimango Kanyeti my heeltydse makkers geword. Ek het weldra agtergekom dat die Barakwenas net so goed vir verkenningswerk toegerus was as die Vasquelas, aangesien hulle aan dieselfde vyandige omstandighede in Angola blootgestel was. Ek was daarna op vele verkenningstake saam met dié twee en erken ruiterlik dat ek my oorlewing aan hulle te danke het.
’n Makkerpaar het gewoonlik uit ’n wit spanlid en ’n Boesman bestaan omdat die Boesman onontbeerlik vir die span was. Die meeste Boesmansoldate was egter nog ongeletterd en hul kennis van Engels en Afrikaans het veel te wense oorgelaat. Hulle kon ’n radio opstel en elementêre boodskappe oordra, maar nie verslae skryf of ingewikkelde boodskappe saamstel, kodeer en stuur nie. Daarvoor was ’n wit spanlid nodig.
Praktiese oorwegings het destyds die grootte van die span bepaal. Ons wou spanne so klein as moontlik hou, aangesien die konvensionele sesman-span te lomp was en te veel spore gelaat het. ’n Vierman-span was ’n beter keuse vir verkenningstake.
Makkerpare kon ook onafhanklik optree indien nodig. Wanneer ’n teiken genader word, kon een paar in ’n skuilplek agterbly om die HF-radio te beman en as deurgeestasie vir die verkenningspan op te tree. Die verkenningspan kon voorts die swaar rugsakke by die RV-posisie los. Die skuiling het ook as nood-rendezvous (nood-RV of crash RV) gedien as die voorste span moeilikheid sou optel. Die spanne sou dan in verbinding bly deur baie hoëfrekwensie-radiokommunikasie (BHF-radiokommunikasie).
As die verkenningspan nie die teiken kon opspoor nie, moes hulle na die skuilplek terugkeer, waarna die hele span dan nader aan die teiken sou beweeg tot by die volgende RV. Hierdie prosedure, bekend as die kruiptrekkertegniek, of caterpillaring, sou dan herhaal word totdat vasgestel kon word of die vyand daar is of nie.
Stadig maar seker het ek my kennis van guerrilla-operasies uitgebrei. Die taktiek en aanleg wat verkenningstake vereis het, het mettertyd tweede natuur begin word. Uiteindelik het ek my eie filosofie en ’n unieke konsep vir dié soort operasies ontwikkel. Hierdie taktiese grondslag het my goed te pas gekom in my latere loopbaan in die Spesiale Magte en sou uiteindelik die basis vorm van die nuwe doktrine waarvolgens ons opleiding aangebied het.
Dit het ’n uitdaging gebly om ongemerk deur vyandige en dikwels bewoonde gebiede na die teiken te infiltreer en ons het voortdurend nuwe idees getoets en tegnieke ontwikkel om die vyand te uitoorlê. Die metode van infiltrasie was dus altyd ’n faktor om tydens die beplanningsfase te oorweeg. Valskerminfiltrasies is dikwels bespreek, maar nooit uitgevoer nie omdat die Boesmans nie daaraan blootgestel is of die opleiding ondergaan het nie.
Dit is waarom ek einde 1979 met ses Boesmans gestuur is om die Basiese valskermkursus by 1 Valskermbataljon in Bloemfontein te doen. Ons het onsself baie goed voorberei en was topfiks toe die kursus begin het. Die tydjie in Bloemfontein het gesorg vir ’n ongelooflike ervaring, want die manne van die bos was nog nooit in ’n stad nie en het nog nooit ’n hoë gebou, hyser of roltrap gesien nie. Vir die meeste was ’n teerpad ’n luukse wat hulle selde ervaar het, terwyl die baie winkels en besighede vir hulle oorweldigend was. Wanneer ons naweke stad toe is, moes al sewe hande vashou as ons strate oorsteek.
Apartheid was op sy hoogtepunt