uzun olsa da, getdikcə qısalmağa başlayan kölgələrimiz bizdən öndə gedirdi. Yoqanandanın addımları xəfif və iti idi. Onun ritminə düşməyə çalışdım, amma ayaqları daha uzun idi. Və ağır bir arxa çantası olmadan yumşaq və ləng tərzdə hərəkət edirdi. Onunla addımlarımı sinxronlaşdıran kimi ritmi itirməyə başladım. Ən çoxu on-on beş addım saxlaya bildim, ondan sonra qırıldı və sıfırdan başlamalı oldum.
Qoca, nəhayət, arxasındakı qəribə ayaq səslərindən xəbər tutdu. Dönüb ayaqlarıma baxdı. "Ayaqqabılarında nəsə problem var?"
Utanıb başımı tərpətdim.
“Gəl. – O, gülümsədi və kənara çəkildi. – Sən öndə get".
Yola davam etdim və az sonra onun addımlarının səsi mənimkilərin səsində itdi; dördayaqlı heyvan kimi yeriyirdik. Gəzintimiz bir mahnı kimi oldu ki, tezliklə nəfəsimizi də öz ritminə çəkdi. Çox keçmədi ki, bütün dünya bizim yumşaq ritmimizlə titrədi.
Qoca Yoqanandanın səsi sanki uzaqdan gəlirdi. “Hər şey addımlarının ritmində hərəkət edir. Tamamilə uyğunlaşan bir dünyada yaşamaq gözəl deyil?”
Rəqs etməyə başladım. Qəribə bir qüvvə ayaqlarımdan tutdu və onları o tərəf-bu tərəfə döndərməyə başladı. Arxamda təhlükəli dostum da rəqs etməyə başladı, mənimlə bir yerdə hoppanaraq mənim kimi ucadan güldü və gülüşümüz günəşin təzəcə doğduğu düzənlikdə əks-səda verdi. Göy, yamaclar, dağların qarlı zirvələri də bizimlə gülürdü.
"Budur", – Yoqananda dedi.
Yol o qədər sıldırımlı bir yamacla yuxarı qalxmağa başladı ki, hər on dəqiqədən bir nəfəsimizi dərmək üçün dayanmalı olurduq. Bizdən aşağıdakı vadi böyüyən qaranlıqda həm açılır, həm də yoxa çıxırdı. Gecəyə az qalmışdı. Nəhayət, terraslı tarlalar vahəsində yerləşən tənha bir evə çatdıq. Ev kvadrat, düz damlı və kifayət qədər bərbad vəziyyətdə idi, pərdələri bağlı idi, ev yarıqazma idi, ona görə də enişdə imiş kimi görünürdü. Yuxarıdakı buzlaqdan sərin hava gəlirdi.
Evin üstündəki qayalıq çuxura dik dolama cığırla qalxdıq. Oradan köhnə taxta nərdivanla evin torpaq damına endik. Yoqananda məndən çantamı və çadırımı çıxarmağı, oturub gözləməyi xahiş etdi. Yastı damın ortasında dördkünc çuxur var idi, oradan başqa bir nərdivan evin içərisinə enirdi. Yoqa-nanda ehtiyatla birinci pilləni, sonra növbəti pilləni, sonra isə gözdən itənə qədər addımladı.
Bu, damında girişi olan gördüyüm ilk ev idi. Küncdə odun şələləri yığılmışdı. Sanki dünyaya baxış terrasında dayanmışam hissi məni bürüdü. Qarşımdakı mənzərə Qərbi Himalay silsiləsi idi. Aşağıdakı düzənlikdə dağ kəndlərinin komaları görünürdü. Evi əhatə edən maili tarlaları iki çay ayırırdı.
Kvadrat dəlikdən Yoqanandanın başı göründü və məni evə dəvət etdi. Çiyin çantamı və çadırımı dəlikdən keçirib cızılmış nərdivanla enməyimə bir qədər vaxt lazım oldu. Özümü heç bir pəncərəsi olmayan qaranlıq bir otaqda tapdım. Qaralmış kamin qarşısında yemək qablarının arasında dişsiz, iki yaşlı qadın oturmuşdu. Pilləkənin yanında qısaboylu orta yaşlı bir kişi dayanıb, mənə tərəf dönüb “Navanq” dedi.
Yoqananda izah etdi ki, bu, onun adıdır, iki qadın onun bibiləridir və o, arpa pivəsi üçün taxta çəlləklər düzəltməklə və Himalay poniləri alver etməklə dolanır. Evin ətrafındakı tarlalarda böyüyən şeylərə görə bu, çox deyildi. O, onun ailəsinin kasıb, çox kasıb olduğunu, buna baxmayaraq, nə qədər istəsək, onlarla qala biləcəyimizi vurğuladı.
Əlavə etdi ki, özü çoxdan puldan istifadədən imtina edib, amma özümlə gətirdiyim Avropa pulunun cüzi bir hissəsini vermək istəsəm, bunu elə əvvəldən verməliyəm. Belə olsa, bu pul qarşılanma hədiyyəsi olacaq, əgər ayrıldıqda versəm, göstərilən xidmətlərə görə ödəniş kimi görünəcək. Ödəniş nəzakətlə rədd edilərsə, qəti olardı, lakin hədiyyədən imtina etmək nəzakətli olmazdı. Navanqın ən çox ehtiyacı olan şey puldur. Nağd pul. Mən ona üç yüz rupi versəm, o, növbəti yeddi gecə şirin yuxular görəcək və onun iki bibisi kulinariya imkanlarından çox böyük həvəslə bizə dadsız arpa sıyığı bişirəcəkdi.
Heç tərəddüd etmədən cibimdən axtarıb üç yüz rupi çıxartdım. Pul xərcləmək imkanları az olduğundan bu məbləğ ev sahibləri üçün inciklikdən daha az mükafat kimi göründü, ona görə də daha yüz əlavə etdim. Mən əsginasları Navanqın istəksiz əlinə basdım. İki bibisi dişsiz ağızlarını açıb mənə minnətdarlıqla gülümsədi.
Yoqananda ayağa qalxdı. Navanq bizi havasız nəm torpaq iyi gələn kiçik bir otağa apardı. Pəncərəni açıb taxta pərdələri itələdi. Qarşımda vadinin və qarlı dağların mənzərəsi açıldı.
Yoqananda "Bura yatacağımız yerdir" dedi.
Navanq iki döşək gətirib yerə atdı. Pəncərədən içəri sərin külək əsdi. “Gecələr soyuq olacaq”, – fikirləşdim. Ancaq sonra Navanq otağın küncündə döşəmədəki qapını açdı və isti havanın aşağıdakı boşluqdan qalxmasına imkan verdi. Otaqda Himalay "mərkəzi isitmə" var idi: altında tövlələr var idi.
Biz tək qaldıq.
"Dördulduzlu yerinizi bəyənirsiniz?" – Yoqananda gülümsədi.
Nahardan sonra Navanq evdə hazırlanmış arpa pivəsi gətirdi. Hətta iki yaşlı qadınla birlikdə taxta stəkanlarla pivəni qurtumladıq, onlardan biri qış pencəyimə toxunmaq üçün əlini uzatdı. Navanq danışırdı, Allah bilir nə haqqında; Yoqananda qulaq asıb başını tərpədirdi, lakin tərcümə etmək ağlına gəlmədi.
Ayağa durub dama çıxacağımı dedim; mənə dağları görəcəyim yer və mənzərə lazım idi.
Günəş məni isti yorğan kimi qucağına sarmışdı. Dağ zirvələri parlaq ağ rəngdə idi. Qəlbim bir-birinə zidd hisslərin qarışığı ilə doldu. Kaş ki, ömrümün sonuna qədər orada qala biləydim, gözlərim uca dağ silsiləsinin panoramını oxşayaraq ona hopub dağa, qara, qayaya, Himalay dağlarının bir parçasına çevrilə biləydi. Yalnız bu. Başqa heç nə. Daha heç nə.
Mən insan olmaqdan yorulmuşam?
Bir az sonra Yoqananda da mənə qoşuldu. Damda oturub gözümüzü aşağıdakı günəşli düzənliyə dikdik. Aramızda, bir növ, telepatik enerji titrədi.
"İndi görürsən, – dedi. – Təhlükələrdən xəbərdarsan".
“Bəli, – dedim. – İnsanın özünü, əsl “mən”ini, bunun nə ilə bağlı olduğu sualına cavab axtarmağı vərdişə çevrilə bilər. Bu, vəsvəsəyə də çevrilə bilər. Həmçinin rutinə də çevrilə bilər. Axtarış edən robota çevrilə bilər. O öz yeganə rolunu müxtəlif səhnələrdə təkrar oynayaraq aktyor ola bilər. O özünün ən pis təqlidçisi ola bilər. Axtarmaq yaxşıdır, amma tapmaq daha yaxşıdır. Tapılması mümkün olan şeylərin heç olmasa kiçik bir hissəsini tapmaq yaxşıdır. Dəfələrlə çox tapsam da, heç vaxt qalıcı bir şey tapmadım. Mən mənəvi sərgüzəştlərim haqqında kitablar yazmışam və qəti şəkildə “onu” tapdığımı və axtarışın bitdiyini bəyan etmişəm.
Bəs necə ola bilər ki, burada, ağ mis torpağı olan Zanskar krallığının mərkəzi düzənliyinin