növbətçi «nazor»a təhvil verib tapşırdı:
– Bu biriləri 37-yə, bu, bizim adamdır – 39-a!
Burada da «bratan»ların29, yəni məhbus qardaşların arasında kasıblar və pullular təbəqələrə ayrılır. Özü də elə ilk addımdan. Bu bölgü hələ «nazor» bölgüsüdür, sonra «zek» bölgüsü, «zon» bölgüsü olacaq. Burada da, çöldə də, hətta, qəbirstanda da bölgü…
Uzun, hündür dəhlizin sağ və sol tərəfində şahmat damaları kimi çəp sıralı qara rəngli kamera qapıları düzülmüşdü: 35, 36, 37, 38, 39… Sayı yox. «Nazor» təqribən 20 sm uzunluğunda bir açarla qıfılı şaqqıldatdı, qapını azacıq aralayıb «keç», – dedi.
Kamera. Bu adı kim, nə vaxt fikirləşib, görəsən? 4 metr uzunluğu, üç metr eni olan bir hücrədir kamera. Döşəməsi, tavanı beton, divarları daş bir hücrə; bir tərəfdə «yurs»30, yəni «nara» – dəmir borulardan bir-birinə qaynaq edilmiş iki mərtəbəli yataq yerləri, digər tərəfdə döşəməyə və «nara»lara qaynaq edilmiş dəmir stol var. Stolun hər iki tərəfində oturmaq üçün taxt [skamya] da qaynaq edilmişdi. Bir sözlə burda inventarların sayı və nömrəsi yoxdur, hamısı bir tam şəklindədir.
Deyilənlərə görə, vaxtilə burada, 39-cu kamerada Stalin yatıb. Mənim bura düşdüyüm tarixdə, yəni 21 yanvar 1985-ci ildə kamerada ümumi sayımız on iki idi, yataq yerinin sayı isə on.
Qapının üstündə, tavana yaxın yerdə balaca bir deşik qoyulub. Deşiyin kameraya açılan üzündəki dəmir çərçivə də «nara»lara qaynaqlanıb. Çərçivənin arxasında yalnız dəhlizdən dəyişdirilə bilən 40 vatlıq elektrik lampası bağlanıb. Məhbusun günəşi, işıqlı dünyası, bir də elektrik enerjisi mənbəyidir bu lampa. İnsan hər əzaba qatlaşıb, ən çətin vəziyyətdən belə çox vaxt çıxış yolu tapa bilir. «Burjuy» kameralara ödənilən aylıq qeyri-rəsmi vergi fonduna bu enerji mənbəyindən istifadə edərək elektrik qızdırıcısının, əldədüzəltmə plitənin işlədilməsi və bunu korpus starşinasının «görməməsi» üçün 30 manat pul əlavə olunur.
Yağlı dilə aldanaraq, 500 vəd edib, ora düşəndən sonra gördüm ki, «telefon» Bayıl türməsinin birinci korpusunun və sanitar hissəsinin ikinci mərtəbələrindəki yola baxan pəncərələrə deyirlər. Əslində buna pəncərə demək özü də cinayətdir. Təqribən 70/100 santimetr ölçüdə, döşəmədən iki metr hündürlükdə qalın dəmir barmaqlıq taxılmış boş pəncərə yeri, çöl tərəf görünməsin deyə hələ bir qabırğa ilə də örtülür.
Çox maraqlı və gəlirli sahə olan «telefon»la danışmaq üsulu haqda sonra…
İndi isə… Öyrəndim ki, «setka» heç də tor deyil, bu, adicə dustaq yoldaşlardan biridir. Poqonlulara kameradakılar haqda səhih məlumat vermək üçün öyrədilən insan övladıdır. Ona «işverən» də deyirlər, kamerada «setka», koloniyada «suka» adlandırırlar.
«Burjuy» kamerası da elə adi kameradır; ayaqyolusu da içində. Fərq bundadır ki, içəridəkilər imkanlı yoldaşlardır, süni seçmə metodu ilə «500-lük xəlbir» dən keçiblər.
Burda həmişə yemək-içmək var. İstəsən, 30 manata araq da gətirirlər, ancaq gərək içəndən sonra butulkanı sındırıb əzəsən ki, bilən olmasın. Arağı və spirti hərdən «qrelka»da31 gətirirlər, ancaq onda zəhrimarın dadı dəyişir və rezin iyi verir. «Ksiva» – eləcə dustaq məktubudur. «Qonets» də həmin məktubla həmin ünvana qaçan «nazor». «Burjuy» kamerasına düşmək üçün «taksa» «şmon» otağında 500, 1-ci korpusun 2-ci mərtəbəsində – müvəqqəti saxlama kamerasında 300-dür.
Ev bizim, sirr bizim. Buranı heç kəs qəflətən gəlib yoxlaya bilməz. Bura yalnız prokuror həzrətləri girə bilər. o da öz kabinetindən çıxmamış xəbər eləyir ki, bəs gəlirəm, hazır olun. Rəis də çağırıb öz göstərişlərini verir. Onca dəqiqəyə bütün kameralara xəbərdarlıq edilir, yorğan-döşək qaydaya salınır, «sever»in32 pərdələri açılır, artıq şeylər yığışdırılır, prokuror həzrətləri gəlib, işdir-şayəd kameraya girsə, görsün ki, hər şey qaydasındadır [hərçənd 11 ay ərzində prokurorun bircə dəfə də olsun kameraları gəzdiyini görmədim].
«Sever» sözü təkcə Bayıl türməsində qəbul olunub və kameranın içərisindəki ayaqyolunun şərti adıdır. Qapısı olmadığından, içəridə oturan utanmasın deyə, məhbuslar mələfədən qapı düzəldir, həm də hündürlüyünü adam boyda qaldırırlar.
Ara xəlvət, tülkü bəy! Soy, kəs, çap özünçün. «Şmonşik» dustağın üstündən nə tapsa, müsadirə edir. Əgər, dustaq özü könüllü vermiş olsa,.. pul üç yerə bölünür – bir payı, dustağa qaytarılır, iki payı qalır «nazor»un ixtiyarında.
Səriştəsi olanlar «şmonşik»ləri aldatmaq [buna «atmaq» deyirlər] yolu ilə içəri çox şey gətirirlər. Bunun üçün müxtəlif üsullar fikirləşilib: məsələn, məhbus nəşə, tiryək və digər müxtəlif narkotik maddələri sellofan torbacığa doldurub, arxa keçiddən özünə yerləşdirir. «Nazor» anası ölmüş də bunu bildiyi üçün gözü su içməyən dustağa «dombal» komandası verir. Və əgər arxa keçiddə sellofan torbacığın ucuna bağlanmış sap görsənsə, vay o «zek»in halına. Qapaz, yumruq, söyüş:
– «Qad»33, «qnida»34, bizə nömrə gəlirsən?
Eyni sözü də «zek» «ment»in haqqında deyir – ya üzünə, ya arxasıycan.
Bu da bir cür mübarizədir – «qadların», «qnidaların» mübarizəsi.
Usta «zek» pulu [adətən 50 və 100 manatlıqları] udub, bir neçə gün sonra öz ifrazatının içərisindən eşib çıxarır, yuyub qurudur və yenə, məhz, narkotik maddə almaq üçün «nazor»a verir. Bir sözlə, bilən üçün bu əziyyəti çəkməyə heç lüzum yoxdur – «nazor»un canı, sağ olsun. «Nazor»dan əlavə 1-ci korpusun 2-ci mərtəbəsində fotoqraf Vahid və əl izi götürən Rahib də bu məqsədə qulluq edirlər. Üzdə bir-birinə dost deyən bu iki «qardaş» əslində rəqibdirlər, axı, «iki qoçun başı bir qazanda qaynamaz». Mənən qoçdan çox qoyuna oxşayan bu iki yoldaş tez-tez kəllələşməli olurlar.
Onların qətlinə çoxları fərman verib. Bura düşən günahsız, yaxud günahkar qadınları onlar qadın korpusundan əl izi götürmək və şəkillərini çəkmək üçün 1-ci korpusa, öz otaqlarına gətirirlər. Bütün kameraların gözlük və nəfəsliklərində neçə dustaq kişi göz yaşları yanağından tökülən bu qadınları seyr edir. Vahid onların başlarından, boyunlarından tutub poza üçün saxlayır. Rahib qol və biləklərindən tutub barmaq izlərini götürür.
Dostlar bu prosesi bır az da iyrəncləşdirir, müxtəlif alçaqlıqlardan çıxırlar. Bunu görən məhbus dəmir qapı arxasında heç nə bacarmasa da, çıxandan sonra bu qardaşlarla hesab çəkəcəyinə söz verir. Di gəl ki, dustağın yolu uzun, sabahı bu gündən daha acı, daha ağır. Sabah görəcəyi vahidlər və rahiblər bugünkündən daha alçaq…
Və beləcə yaşayır, Vahid də, Rahib də.
Həm