Birinci hissə
Lenka şəhərin ensiz, əcaib tərzdə donqar küçələrində qarşısına çıxan heç nəyə fikir vermədən qaçırdı.
Birmərtəbəli, güpür pərdəli, hündür xaç şəkilli teleantenalı evlərin qarşısından üzüyuxarı qaçırdı.
Uzun divar və darvazaların, səbətdəki pişiklərin və hasar önündəki qəzəbli itlərin yanından ötüb düz aşağı qaçırdı.
Yaxası açıq gödəkçəsi, gözlərində çarəsizlik, anlaşılmaz tərzdə pıçıldadı:
– Baba! Əziz, baba! Gedək! Gedək! Gedək!.. – Qəfil hönkürtü ilə, – Həmişəlik!.. Zalım insanlardan uzaqlara! Qoy onlar bir-birini gəmirsinlər! Canavarlar!.. Çaqqallar!.. Tülkülər!.. Baba!..
– Dəliyə bax! – İtələyib keçdiyi insanlar onun arxasınca deyirdilər, – Motosiklet kimi uçur.
Lenka tənginəfəs küçənin başına qaçırdı. Sanki səmaya uçmaq üçün sürət götürürdü. Əslində, elə həmin dəqiqə bu şəhərdən, hər kəsdən uzaqlara, səmaya uçmaq istəyərdi. Elə bir yerə ki, orada hüzur və sevinc məhz onu gözləyirdi.
Sonra kəskin sürətdə üzüaşağı qaçmağa başladı. Bu yolla sanki yıxılıb başını yaralanmaq istəyirdi. Belə bir məqamda özünə zərər verməyə də hazır idi.
Maraqlıdır, görəsən, ona nə ediblər? Həm də nəyə görə?
İkinci hissə
Lenkanın babası Nikolay Nikolayeviç Bessolçev uzun müddətdi ki, qədim rus şəhərciyində, Kaluqa və Serpuxa arasında, Okanın sahilində yerləşən şəxsi evində yaşayırdı. Bura elə bir şəhərcikdi ki, bəlkə də, yer üzündə sayı onlarla olardı. Şəhərin səkkiz yüz yaşı vardı. Nikolay Nikolayeviç şəhərin tarixini yaxşı bilirdi. Şəhərin qədim küçələrini hər dəfə dolaşaraq təsvirlərlə dolu qədimi kurqanların yanından ötəndə, kaprifol kollarının, tozağacının altından keçəndə belə onlara dəyər verir, hərəsiylə bağlı bir xatirə yada salırdı.
Şəhər tarix boyu az fəlakət yaşamamışdı.
Xanın ordusu oxlarla və əyri qılınclarla silahlanaraq “Ta Rus! Ta Rus!” deyərək onlarla ölümünə döyüşmüşdülər. Bu yolla çayın bu sahilini ələ keçirib, Moskvanı qarət etmək istəyirdilər.
Hətta 1812-ci ildə baş vermiş Vətəndaş müharibəsi də şəhərə zərərsiz ötüşmədi. Kutuzovun ordusu şəhərdən keçərkən özü ilə mina atanları, arabaları, atları, əsirləri, yüngül və ağır artilleriya, haubitsaları, ehtiyat arabaları apardığı üçün onsuz da köhnə olan yolları lap pis hala salmışdı. Daha sonra elə həmin küçələrdə rus əsgərlər qeyri- insani şücaətlə, gecə-gündüz, aclıq-toxluq demədən fransızları qovaraq şəhərdən uzaqlaşdırmışdılar. Hələ də məlum deyil ki, əsgərlər aclıq və epidemiya vaxtı həmin gücü haradan əldə etmişdilər. Hətta Qafqazın Ruslar tərəfindən fəth edilməsi şəhərə təsirsiz ötüşməmişdi. Qiyamçı Şamil və onu müşayiət edən dağlılar şəhərdə yaşayırdı. Onlar ensiz küçələrdə dolaşır, darıxaraq üfüqdə dağ zirvələri axtarırdılar.
İlk imperialist fırtınası şəhərdəki bütün kişiləri apardı və əksəriyyətini şikəst halda geri qaytardı. Kiminin ayağı, kiminin qolu olmasa da, inanılmaz dərəcədə qəzəbli və qorxmaz olmuşdular. Onlar üçün azadlıq öz həyatlarından daha dəyərli idi. Bu kiçik, sakit şəhərə inqilabı məhz onlar gətirmişdi.
Bir neçə il sonra faşistlər gəldilər və şəhərdə edam, qiyam, yanğın, ölüm dalğası tüğyan etməyə başladı. Zaman keçdi, müharibə başa çatdı və şəhər yenidən dirçəldi. İndiki kimi o zaman da iki təpəliyin kəskin enişində, çayın sahilində yerləşirdi.
Belə təpəliklərdən birində Nikolay Nikolayeviçin köhnə, bərk odundan tikilmiş, zamanla qaralmış evi ucalırdı. Onun təpəyə açılan dördbucaqlı pəncərələrinə dörd eyvan yaraşıq verirdi. Üzü çəmənliyə açılan bu qara, amma sadə ev qonşuluqdakı əlvan rəngli evlərdən fərqlənirdi. Bu ev küçədəki evlər arasında, sarı bülbüllərin içində qara qarğa kimi gözə batırdı.
Bessolçevlərin evi bu şəhərdə lap çoxdan, hətta yüz il əvvəl tikilmişdi. İğtişaş vaxtı bu evi yandırmamışdılar. İnqilab vaxtı evi Nikolay Nikolayeviçin atası həkim Bessolçevə görə müsadirə etməmişdilər. Bütün rus qəsəbələrindəki digər həkimlər kimi o da bu şəhərdə özünə görə hörmət qazanmışdı.
Faşistlərin dövründə o, öz evini hərbi hospital edib bütün alman əsgərlərini müalicə edirdi. Evin zirzəmisində isə hər kəsdən gizlin rus əsgərləri onun sayəsində alman dərmanları ilə müalicə olunurdu. Məhz bu hərəkətinə görə onu öz evinin geniş həyətindəcə güllələdilər.
Bu dəfə isə evi Sovet qoşunlarının gəlişi xilas etdi. Bessolçevlərin kişiləri müxtəlif müharibələrə gedib qayıtmasalar da, ev daim insanlarla dolu olurdu və uzun illər necə durursa, eləcə də durmağa davam edirdi. Döyüşə gedib qayıtmayan Bessolçevlərin bir qismi naməlum adıyla, mərkəzi Rusiyada, uzaq şərqdə, Sibirdə və başqa ərazilərdə, bəziləri qardaşlıq qəbiristanlığında basdırılıb.
Nikolay Nikolayeviçin gəlişinədək evdə Bessolçevlərdən biri, qohumlar tərəfindən nadir halda yad edilən qarı yaşayırdı. Bessolçev nəslinin bəzi nümayəndələri bütün Russiyaya yayılmış, bəziləri də azadlıq uğrunda döyüşlərdə həlak olmuşdu. Bütün bu baş verənlərə baxmayaraq ev yenə də yaşayırdı.
Amma bir gün evin qapılarını qıran bir neçə kişi içində qarının cəsədi olan tabutu çıxarıb, səssiz-səmirsiz yerli qəbiristanlıqda basdırdılar. Bu hadisədən sonra qonşular evi nəmişlikdən qorumaq üçün havalandırıcıları doldurub, qapı-pəncərələrini taxtalarla örtüb mismarladılar.
Ev ilk dəfə həm kar, həm də lal oldu.
Elə məhz belə günlərin birində Nikolay Nikolayeviç 30 ildən sonra evə qayıtdı. Təzəlikcə həyat yoldaşını dəfn etmiş Nikolay Nikolayeviç möhkəm xəstələnmişdi. O, ölümdən qorxmurdu, əksinə, onu labüd hesab edirdi. Amma yenə də öz doğma evinə qayıtmaq istəyirdi. Məhz bu istəyinə görə xəstəliyi ilə mübarizə apararaq, ayağa qalxıb yoluna davam etməyi bacardı. Nikolay Nikolayeviç yenidən uzun və yuxusuz gecələrdə bir-birini əvəzləyən tanış simaların əks olunduğu köhnə divarların əhatəsində olmağı arzulayırdı.
Bəs sadəcə bir anlıq bu anı görmək və hiss etmək, sonra əbədiyyən itirmək naminə geriyə qayıtmağa dəyərdimi?
Başqa yol yoxdur… – deyə fikirləşib, doğma diyarına yola düşdü.
Xəstəliyinin ən pis məqamlarında, o tənha gecələrdə, müharibədən aldığı yaraların ağrısı kəskinləşəndə, hətta bir kəlmə söz deməyə halı qalmayanda belə gözləri önündə doğma evi canlanar və məhz bu an Nikolay Nikolayeviçin zehni açılar, özünü yaxşı hiss edərdi. O, bütünlüklə anlayırdı ki, keçmişinə aid bu xatirələr ona yaşam qədər vacibdir.
Onun gəlişinədək ev bir il kimsəsiz qaldı. Onu yağış sulayır, damını qar örtür və heç kəs evin qarını təmizləmirdi. Kimsəsiz ev neçə vaxtdı boyanmır, damır, bəzi yerləri paslanmış, eyvanın nərdivanları isə çoxdan çürümüşdü.
Nikolay Nikolayeviç doğma küçələri və evini görəndə ürəyi necə sürətlə döyündüsə, evədək gedə bilməyəcəyindən qorxdu. O, bir neçə dəqiqə dayanıb nəfəsini dərdikdən sonra bir hərbiçi ədasıyla küçəni keçdi. Qətiyyətlə qapının cəftəsini çəkib həyətə girdi, komadan balta götürüb qapı-pəncərəyə vurulmuş taxtaları sökməyə başladı.
Baltayla taxtaları sökərkən ilk dəfə idi ki, ürəyinin xəstəliyi yadından çıxmışdı. Düşündüyü bir şey vardı: bütün taxtaları sökməli, evin qapı-pəncərələrini taybatay açıb onun yenidən yaşamağına imkan verməlidir.
İşini yenicə bitirmişdi ki, arxasında ona maraqla baxan insanları gördü. Əllərini qoyunlarına qoymuş, qadınlar aralarında onu müzakirə edərək, Bessolçevlərdən kim olduğunu müəyyən etməyə çalışırdılar. Ancaq onlar o qədər gənc idilər ki, Nikolay Nikolayeviçi tanımadılar. Baxışları kəsişəndə qadınlar gülümsündü və xüsusi maraqla necəsə sözə başlamaq istəyirdilər ki, Nikolay Nikolayeviç başı