mundirdə təsvir edilmiş məşhur general Rayevskinin portreti evin ən diqqətçəkən hissəsindən asılmışdı.
Həmin “şəkildəki insanları”n bu evdə onlarla birlikdə yaşadığını daim hiss edirdi və qəribədir ki, bu hiss heç vaxt, hətta böyüsə belə onu tərk etmirdi.
Bütün bunları izah etmək çox çətindi. Amma müharibənin ən kəskin anlarında, xəstəlikdən canverəndə təkcə öz doğmaları haqqında yox, eyni zamanda heç vaxt tanımadığı o “şəkillərdəki insanlar”ı da yada salırdı.
Məsələ bundadır ki, Nikolay Nikolayeviçin babasının babası rəssam idi. Atası həkim Bessolçev isə onun şəkillərini toplamaq üçün ömrünü sərf etmişdi. Ağlı kəsəndən Nikolay Nikolayeviç o şəkillərin Bessolçevlərin həyatında xüsusi dəyərə malik olduğunu bilirdi.
Nikolay Nikolayeviç “Birdən nəsə dəyişilmiş olar” düşünərək xüsusi ehtiyatla evin qapısını açdı. Düz bilmişdi – divarlar boş idi, bütün şəkillər yoxa çıxmışdı.
Evdən nəmişlik və kif qoxusu gəlirdi. Tavanda və künclərdə hörümçək torları vardı. Bir neçə hörümçək ona fikir vermədən öz sənətkarlığına davam edirdi. Boş evi özünə yuva etmiş çölsiçanı sirk kəndirbazı kimi bir neçə dəfə pərdəsi çıxarılmış dəmirin üzərində özündən razı halda sağa-sola getdi.
Üzəri köhnə örtüklərlə örtülmüş mebellər öz daimi yerindən bir qədər kənara çəkilmişdi.
Qorxu və vəhşət içində ətrafa baxan Nikolay Nikolayeviç: “İnanılmazdır, şəkillər yoxdur!” – deyə düşündü. Addım atmaq istəyirdi ki, qəfildən ayağı sürüşdü, yıxılmamaq üçün özünü güclə saxladı.
Döşəmə başdan-ayağa nazik qat kiflə örtülmüşdü. Üstündən keçəndə ayağı sürüşdüyündən, otaqdan-otağa sürüşdükcə xizək sürülmüş kimi izlər qoyurdu.
Bir otaq daha!
Biri də!
Biri də!
Bir otaq daha!
Şəkillər heç yerdə yox idi!
Elə bu anda Nikolay Nikolayeviç bacısının yazdığı məktubu xatırladı. Yazırdı ki, şəkilləri nəmdən qorumaq üçün hər birini tək-tək kisələrə büküb evin ən quru otağına, çardağa yığıb. Nikolay Nikolayeviç özünü ələ alıb həmin otağa keçdi və çardaqdan əlləri əsə-əsə şəkilləri bir-birinin ardınca çıxartdı. Qorxurdu ki, şəkillər “ölüb”, donub, ya da nəmişlikdən xarab olublar. Amma möcüzə baş verdi: şəkillər “yaşayırdılar”.
O, bacısının bu şəkilləri necə böyük sevgi ilə bir-bir divardan çıxarıb, taqətdən düşmüş əlləri ilə büküb gizlətdiyini təsəvvür etdi. Çox güman ki, bir aydan da çox zaman sərf edib. Çox güman ki, şəkil qoyduğu kisənin ağzını tikərkən barmaqlarına az iynə batmayıb.
Hələ bir dəfə bacısı məktubda şəkilləri endirərkən nərdivandan yıxıldığını da yazmışdı. Bir qədər yataqda uzandıqdan sonra yenidən ömrünün son işinə davam etdiyini qeyd edirdi son məktubunda.
Şəkilləri tapandan sonra Nikolay Nikolayeviç evin işinə başladı. İlk olaraq ocağı qaladı. Elə ki, evin pəncərələrini buxar örtdü onları taybatay açdı ki, evin nəm iyi çəkilsin. Özü isə dayanmadan hisdən qaralmış köhnə sobaya odun doldururdu. Divarları yuduqdan sonra nərdivan gətirib, nəhayət ki, tavanı da sildi. Qaralmış suyu bir neçə dəfə təzələyib hər bir küncü-bucağı, döşəmədəki hər parketi tək-tək yuyub təmizlədi.
Nəhayət ki, Nikolay Nikolayeviç onu valeh edən öz doğma evinin qoxusunu alırdı. Uzun illərdən sonra ilk dəfə belə rahatlıqla, fərəhlə dərindən nəfəs aldığını hisss etdi. Sonra bütün mebellərin üzərindəki yataq örtüklərini götürüb sıra ilə yerlərinə çəkdi.
Və ən nəhayət, bütün şəkilləri əvvəlki yerlərinə, divara asdı…
Nikolay Nikolayeviç evə tamaşa edib daha nə edə biləcəyini düşünürdü. Elə bu an atasına məxsus möcüzəvi tərzdə “voltersayağı” adlandırılan qoltuqda oturmaq istədiyini xatırladı. Uşaq vaxtı onda oturmağa icazə vermirdilər. İndisə ayaqlarını yuxarı qaldırıb atasının qoltuğunda doyunca oturmaq istəyirdi.
Nikolay Nikolayeviç qoltuğa astaca əyləşib, kürəyini söykənəcəyə dirəyərək, dirsəklərini qoltuğa dayadı ya bir saat, ya iki saat, ya yarım gün, ya da bütün gecəni eyni vəziyyətdə oturdu.
Ev “canlandı”, “oxudu”, “danışdı”, “qışqırdı”…
Onlarla insan otağa gəlib Nikolay Nikolayeviçi dairəyə alırdı. Nikolay Nikolayeviç çox şey haqqında fikirləşirdi, amma daha çox arzusu barədə düşünürdü. Düşünürdü ki, onun ölümündən sonra bu evdə onun oğlu ailəsi yaşayacaq.
Hətta bir anlıq oğlunun qapıdan girdiyini görürdü. Əbəttə ki, evlə bağlı köhnə xatirələr onun xəyalında canlanacaq, qanı qaynayacaq. Hətta öz sevimli peşəsi naminə ekspedisiyaya çıxsa, uçuruma düşüb boynunu sındırmaqdan qorxmadan qayanın ucqar nöqtəsində bitən nadir tapılan, kiçik mavi çiçəyin ləçəklərini incələsə belə, doğma evini heç zaman unuda bilməyəcək.
Yox, Nikolay Nikolayeviç bilirdi ki, həyat yatmaq və yemək kimi mənasızlıqdan ibarət deyil, o riski sevir. Risksiz həyat – nə həyatdır ki…
Sadəcə arzulayırdı ki, oğlu da başqa Bessolçevlər kimi evə müvəqqəti yaşamağa gələ, sonra yenidən çıxıb gedə və hər dəfəsində müxtəlif səbəblərdən belə davam edə…
Yuxudan oyananda günəşin şuasında ev boyu rəqs edərək göyqurşağı rəngini alan tozcuqlar astaca general Rayevskinin rəsminə enirdi. Elə həmin an uşaqlığında məhz bu rəsmin qarşısında günəş şüasını tutmağa çalışdığını xatırladı və üzündə yarı təbəssüm, yarı kədərlə həyatının bir göz qırpımında axıb getdiyini düşündü.
Nikolay Nikolayeviç qapıdan çıxarkən şərqə baxan eyvana gün düşdüyünü görüb, evin ətrafını dolaşmağa başladı.
Həyətdən pilləkəni təmir etmək üçün mişar, rəndə və bir neçə taxta tapdı. Uzun zaman bu işlə məşğul olmamasına baxmayaraq, əlləri yadırğamamışdı. Cəld etməsə də, zövqlə işləyirdi. Taxta üzərinə rəndə ilə “sığal” çəkmək necə xoşuna gəlirdisə, bir neçə illik şəhər həyatının səs-küylü ab-havasını tədricən unudurdu.
Sanki ev Nikolay Nikolayeviçə bu işinə görə “təşəkkür” edəcək, o da evə “sağ ol” deyəcəkdi.
Sonra dama çıxdı. Küləyin silkələdiyi budaq Nikolay Nikolayeviçin kürəyinə elə sərt dəydi ki, az qaldı onu damdan yerə yıxsın, özünü güclə tarazladı.
Elə bu an inanılmaz dərəcədə aclıq hiss etdi. Bu hissi uzun illər əvvəl, hələ gənc yaşlarında huşunu itirəcək dərəcədə acanda duyardı. Heç təəccüblü deyildi. Nikolay Nikolayeviç gəlişindən neçə saat keçdiyini, nə yediyini, ümumiyyətlə, yatıb-yatmadığını belə bilmirdi. Evdə o qədər iş görmüşdü ki, onsuz da qısa olan qış gününün gündüzü ilə gecəsini ayırd edə bilməmişdi.
Nikolay Nikolayeviç bazara gedib