гимнастёрка. Галифе шим, оёқларида каттакон ботинкаю обмотка, бошларида эса – қалпоқ; уларнинг олдида иккита ёшгина йигитча бошларини бир-бирларига теккизиб, оёқларини икки ёққа узатганча ёнбошлаб ётишарди. Бири аскар кийимида, бири эса бошида чимкашта дўппи, устида бўз кўйлак, узун бўз иштон, ялангоёқ. Суратнинг пастроғига рус тилида «Июнь, 1921 год. Ташкент» деб ёзилган эди.
– Қани, биронтасини танидингларми? – деб қолди Қодир бобо шу маҳал.
Фурқат билан Анвар бир-бирларига қарашди, сўнг боболарига елка қисишди, Сарви буви жилмайиб гапга аралашди:
– Ўша олдинда чўзилиб ётгани, дўппи кийганни айтяпти, бобонг.
Болалар тағин суратга тикилишди. Улар боболарининг бир маҳаллари ўзларига ўхшаган ёш бола бўлганига ишонмайроқ, таажжубда турар эдилар.
– Аслида мен тушмаслигим керак эди, – деди Қодир ота. – Суратга тушишаётганида шу атрофда турган эдим, Замонали тоғам чақириб қолдилар, кел, сен ҳам туш, хизмат қилдинг, деб. Шундай қилиб, мен ҳам тушиб қолдим. Барибир шундан кейин мен ҳам отрядга қўшилиб кетдим.
– Манави сизнинг ёнингизда ётган аскар кийимидаги бола ким?
– Қайси? Манавими?– дея кўрсаткич бармоғи билан нуқиб кўрсатди Қодир ота. – Танимадиларингми? Бу Руфат тилмоч-ку!..
– Атийми? – деб суратга энгашди Анвар. Болалар суратга тикилиб ҳайратда эдилар.
Қодир ота уларга суратдаги бошқа кишиларни ҳам таништира бошлади:
– Мана бу ўртада қилич осиб ўтирган тоғам, унинг ёнидаги хушбичим йигит – Ориф муаллим, ҳалиги қишлоғимизга гадой бўлиб борган… Буёғидаги бурни катта мўйловли киши тоғамнинг қадрдон дўсти: оти Омон махсум. Бундан уч йилмикин, тўрт йилмикин аввал кўрувдим. Қариб букчайиб қолибди шўрлик. Қоратош маҳалласида тураркан. Тоғам билан ёшликда қилган ишларини гапириб, бир кулади, бир кўзига ёш олади шўрлик. Жуда яхши одам. Ҳа, айтгандай, ану Ғафур Ғулом деган ёзувчи тоғам билан Омон махсумнинг ёшлиги ҳақида «Шум бола» деган китоб ёзган-ку.
Анварнинг кўзлари чарақлаб очилиб кетди. Анвар билан Фурқат учун бу гап кутилмаган янгилик эди. Дарвоқе, бу китобни ким ўқимаган? Ким маза қилиб кулмаган дейсиз? Қаранг, бу китобнинг қаҳрамонлари улғайгач, буларнинг бахтини деб курашган ҳам экан-да! Болалар «Шум бола» китоби қаҳрамонларининг кейинги ҳаёти ҳақида ҳеч нарса билмасдилар. Нафақат булар, бошқа болалар ҳам билишмайди-да! Қизиқ…
– Кейин нима қилишган улар? – сўрашди болалар бараварига.
– Энди, болаларим, мен гапга нўноқ одамман, – деди Қодир ота, чарчади шекилли, оғир тин олди. – Омон махсум шаҳарда, Қоратош маҳалласида яшайди. Узоқ эмас. Ўша кишидан сўрасаларинг, кифтини келтириб, айтиб беради.
– Ўзингиз айтиб бера қолинг, жон бобо?
– Ҳа, жа қизиқиб қолдиларинг. Бир гап борми?
Анвар билан Фурқат ҳаприқиб бу ёққа нима учун келишганини, «Гулхан» журналининг топшириғини айтиб беришди.
– Э-э, шундай демайсанларми? – деди Қодир ота жиддий тортиб. – Энди, болаларим, мен сенларга айтсам, чол одам хато қилиб қўйишим