воқеаларини биз киноларда кўрганмиз, тафсилотларини китоблардан ўқиб билганмиз. Лекин унинг ҳақиқий манзараларини уруш кўрганлардан сўрамоқ жоиз.
Бундан ўн йилларча муқаддам самарқандлик кекса жангчи Ғаффор Ҳамдамов билан суҳбатлашаётганимда шундай гапларни айтган эди:
– Ҳар гал урушни эсласам, ўқларнинг чийиллаган товуши қулоқларим остида қайта эшитилаётгандек туюлади. Бутун атроф қуюқ тутун, замбараклар овози қулоқни қоматга келтиргудек. Ўқ тегиб қулаётган жангчининг чинқириғи юракларни даҳшатга солади, яна бир ёқда эса “қани, жангга” деган чорловлар… Урушга борган илк кунларда ғалати аҳволга тушдик. Ҳатто ўзимизни йўқотар даражага борардик. Ахир умрингда товуқ ҳам сўймаган бўлсанг-да, бу ёқда қон дарёдек оқаётганини кўрсанг, кўз олдингда кимдир жон таслим қилса, ўзинг ҳам кимнидир отиб қон тўксанг!
Кўникиш оғир бўлди дастлаб… Бир дўстим нуқул ваҳимага бериларди. “Менга қара, ҳамма ўлаяпти, биз ҳам эрта-индин ўлиб кетамиз-ку”, дерди у. Мен унга “Ниятингни яхши қил, илгарига юр, биз ўлмаймиз”, дедим. Аслида айтилган гап ҳам башорат, дейдилар. Буни қарангки, ўша дўстим кўп ўтмай шаҳид бўлди. Мен эса яраландим, бошимда осколька парчаси, фақат оғриқдан азоб чекардим, шундаям “Мен ўлмаслигим керак”, дейишни қўймасдим.
Қаранг, ажал нақ рўпарамда турибдию, мен бўлсам хаёлан нуқул Самарқандга талпинаман. Ўзим туғилиб ўсган Шайхулислом маҳалласи кўз олдимдан ўтади. Болалигимда вафот этган отамнинг юз-кўзларини элас-элас хотирлайман. Анбар онамнинг “Сен Саттор чармгарнинг ўғлисан, отанг ёлғиз болам одам бўлсин деб то ўлгунича ҳалол ишлади, сен ўқиб илм олишинг керак”, деган насиҳатлари қулоғим остида жаранглайди. Она юртга бўлган қаттиқ соғинч мени омон қолишга ундарди. Хуллас, ўлмадим, Ватанга қайтдим. Урушдан кейин ота-онам орзу қилгандек дорилфунунда ўқидим, раҳбарлик лавозимларида ишладим, олтмиш йилдирки эл-юрт хизматидаман. Мана бугунги кунларгача етиб келдим. Беадад шукр!
БИР ФИЛЬМНИ КЎРГАЧ…
Самолёт узоқ учди.
Салондаги олтмиш чоғли йўловчининг ранг-рўйи докадай оқ. Маълум бўлишича, қанотининг қаеригадир шикаст етган самолёт бир неча соатдан буён ерга қўнолмаётган экан!
Парвоз яна ярим соатча давом этди. Ажал билан юзма-юз ўттиз дақиқа…
Ахийри ёрдам гуруҳи етиб келиб, самолёт эсономон манзилга етказилди.
Ташқарида ёмғир шивалаб ёғарди.
Олтмиш чоғли йўловчи самолётдан тушиши билан бараварига ерга ётиб олишди. Кўзлари тўла ёш, лойли қўлларини юзларига суркаб, ерни тавоф қилишди. Улар орасида кексароқ бир киши йиғлаб кўкка боқди, овозининг борича “ўзингга шукр, мен она юртимдаман, энди ўлсам ҳам розиман”, деб хитоб қилди.
Фильм воқеаларидан таъсирланиб ўрнимдан туриб кетдим. Дераза оша ташқарига қарадим. Осмон типтиниқ, атроф беғубор. Қушлар дарахт шохларида тизилишиб чуғурларди. Борлиқдан кўз узолмай қолдим. Қалбимни соғинч туйғуси қамраб олди.
Баъзан Ватанда яшаб туриб ҳам Ватанни соғинар экансан, киши.
ГЕНЕРАЛНИ ЙИҒЛАТГАН АСКАР
Сирдарёнинг Янгиер шаҳрида бир танишим бор. Жуда ажойиб инсон, ўзи ҳам китобга ўч.
Қайсидир