Desteğinin Mimarisi: Yapı İskelesi Kurmayı Anlamak
Amerikalı psikolog Jerome Bruner, bir çocuğu eğitmenin en iyi yolunu ifade edecek bir metafor olarak yapı iskelesi sözcüğünü ilk kez 1976 yılında kullanmıştı. Bruner’ın kuramı işbirliğine dayalı öğrenmeyle ilgiliydi; bir ebeveyn ya da öğretmenin, sözgelimi yeni bir matematik becerisi öğrenirken öğrenciye kılavuzluk etmesini, sonra çocuk o beceride ustalaştığında öğretmen ya da ebeveynin o beceriyi öğretmeyi kesip sonraki beceriyi öğretmeye geçmesini öngörüyordu.
Biz de Dr. Bruner’ın yapı iskelesi fikrinin özünde yatan, bir otorite figürünün çocuğa bağımsızlık yolunda kılavuzluk etmesi düşüncesini aldık, genişlettik ve yeniden tanımlayarak sadece eğitim bağlamında değil, duygusal, sosyal ve davranışsal bağlamda da ebeveyn desteği ve kılavuzluğunu yeniden tanımladık.
Ebeveynin yapı iskelesi kurması görsel, sezgisel ve yalın bir metafordur.
Şöyle düşünün: Çocuğunuz “yapı”dır. Siz de ebeveyn olarak bu binayı çevreleyen yapı iskelesisiniz. Yapı iskelesi olarak amacınız ise destek ve yapı sunmak, çocuğunuzun belli bir yönde ya da tarzda büyümesini engellemek değil.
Bütün etkili yapı iskelelerinin dikey direkleri ya da sütunları ve yatay kalasları vardır, bu bileşim yapının tamamını güvenli ve sağlam kılar.
Yapı iskelesi yapı ile aynı hızda yükselir.
İlk “katlar”da daha geniştir, güçlenmeyi ve büyümeyi mümkün kılan o sağlam temeli sunar. Bina daha da yükseldikçe yapı iskelesinin önemi azalır.
Binadan bir parça düşerse yapı iskelesi oradadır, düşen parçanın yakalanmasını ve hızlı onarımların yapılmasını sağlar.
Nihayetinde bina tamamlanıp tümüyle kendi ayakları üstünde durmaya hazır hale geldiğinde ebeveynlerin kurduğu yapı iskelesi de indirilebilir. Binanın bütün kısımları tam olarak aynı zamanda tamamlanmış olmayabileceği için yapı iskelesi de parça parça indirilebilir. Ayrıca gerek duyuldukça yapı iskelesinin bazı parçaları yeniden takılabilir.
Ebeveynler olarak bütün kararlarınızın çerçevesi yapı iskelenizin üç sütunudur: yapı, destek ve teşvik. Bu sütunlara yaslanarak çocuğunuzun özgüvenini, özsaygısını ve ayak uydurma becerilerini artırabilirsiniz, böylece kendi kendilerini destekleyen, teşvik eden ve yapılandıran ebeveynler haline gelirler. Bir çocuk nihayetinde kendi kendisine yapı iskelesi kurabilsin diye siz ona yapı iskelesi olursunuz.
Yapı rutinleri iletişim tarzını, evdeki kuralları, düşünme biçimlerini; yapı iskelenizin dayandığı bütün altyapıyı içerir. Yatma vakti ve ödev saati gibi, geç yapılan pazar kahvaltısı ya da cuma gecesi film saati benzeri aile bağlarını güçlendiren ritüeller gibi ev içinde öngörülebilir rutinler, kuralları bozmanın sınırları ve sonuçlarının tutarlı olarak belirlenmesi, çocuk istiyor görünse de görünmese de ebeveyn ilgisi ve varlığı çocuğun güvenlik duygusu açısından önemlidir. Çocuklarınız küçükken yapılandırılmış bir ev ortamı kurarak başarılı bir yetişkin olmanın zorunlu bir bileşeni olan istikrar konusunda rol modeli olursunuz ve kendinizle çocuklarınız arasında onlar yetişkin olurlarken güçlenip gelişen güvenli bir bağ kurarsınız.
Duygusal empati kurarak ve değer vererek destekleyin. Çocuğun duyguları dinlenmeye ve kabul edilmeye ihtiyaç duyar, yargılanmaya ve önemsiz addedilmeye değil. Ebeveynlerin çocuklarına, “Ağlayacak bir şey yok,” demesi onların duygularını değersiz kılar ve temel bir düzeyde kendilerinden kuşku duymalarına neden olur. Oysa hissettikleri yanlış değildir. Sadece öyle hissetmişlerdir. Duygularını adlandırmaları ve onları ebeveynleriyle açıkça konuşmaları öğretilen çocuklar zor duyguların nasıl işleneceğini öğrenirler, bu da reddedildiklerinde ve başarısız olduklarında kendilerini toplamalarına yardımcı olur. Yetişkinlikte onlara musallat olabilecek, ilişkilerini ve meslek hayatlarını olumsuz etkileyebilecek psikolojik meseleler –anksiyete ve kaygı– geliştirme ihtimalleri azalır. Destek sunmak, gerektiğinde müdahalede bulunmak anlamına da gelir. Çocuğunuzun bir akıl hocasına ya da terapiste ihtiyacı varsa profesyonelleri devreye sokmak için durumun ağırlaşmasını beklemeyin. Son olarak, destek vermek öğretici talimatlar vermek anlamına gelir. Çocuğunuzun, bir sınava hazırlanmaktan tutun arkadaşlık kurmaya varıncaya dek bir dizi beceriyi öğrenmesi gerekebilir. Yapı iskelesi olarak sizin rolünüz koçluk etmek ve talimat vermek olacaktır, işi çocuğunuzun elinden alıp onun yerine yapmak değil. Çocuğunuza matematik öğretme işini bir başkasına devredebilirsiniz ama ona hayat becerilerini ve değerlerini öğretsin diye birini tutmamalısınız. En güçlü destek doğrudan ebeveynden gelir.
Teşvik çocuğunuzu yeni şeyler denemeye ve risk almaya doğru hafifçe itelemektir. Çocuklar başarısız olduklarında, illa ki olacaklardır, yaşanan şeyin “neden”i üzerine onunla konuşarak gelecekteki cesaretini teşvik edin. Neyin yanlış olduğu ve neyi geliştirebilecekleri bilgisinden güç alan çocuklar bisiklete yeniden binmeye, sahneye ya da sahaya yeniden çıkmaya can atacaklardır. Çocuklarınızı başarısızlık riski almaya teşvik etmezseniz onlara korkmayı ve bağımlı olmayı öğretirsiniz.
Bu süreç boyunca düzeltici geribildirimler vererek ve çocuğunuzun yetkinlik duygusunu artırarak rol modeli olmanız ve olumlu davranışları öğretmeniz gerekir. Rol modeli olmak bağımlılık yaratmaz, bağımsızlığı teşvik eder. Danışan topluluğumuzda ebeveynler yapı iskelesini ayakta tutan sütunlara odaklanmış olsalardı pek çok acı ve ıstırap önlenmiş olurdu.
Ebeveyn olarak kurduğunuz yapı iskelesinin kalasları sabır, sıcaklık, farkındalık, duygulara kapılmama ve izlemedir. Çocuklarınız gelişip gurur duyabileceğiniz türde yetişkinlere dönüşürken bu kalaslar üstünde durursunuz. Bizler evimizde kendi çocuklarımızla bunları kullandık ve binlerce ebeveyni aynısını yapmaları için eğitip büyük bir başarıya tanık olduk.
Sabır. Aynı dersi tekrar tekrar öğretmeniz gerekse de süreklilik gösterin.
Sıcaklık. Empati, şefkat ve iyilik örneği olun. Sınırlar koyarken bile sevginizi ve şefkatinizi gösterin. Sıcaklık göstermenin bağımsızlığı güçlendireceği akla yatkın görünmeyebilir ama bilimsel kanıtlar bunu destekliyor.
Farkındalık. Çocuğunuzun duygusal ve pratik ihtiyaçlarına, saiklerine kulak verin, tabii kendinizinkilere de.
Duygulara kapılmama. Ne kadar üzgün olursanız olun ya da ebeveynlik zaman zaman ne kadar zor gelirse gelsin sükûnetinizi koruyun.
İzleme. Çocuğunuzla ilgili neler olup bittiğini yakından izleyin ve desteğinizin ona faydası olduğundan emin olun.
Gerçek mimari yapı iskelesinde olduğu gibi bu destekleyici ızgara belli yapı stratejileriyle yükseltilir. Ebeveynlikte yapı, destek ve teşviki en iyi biçimde sunmanızı ve kalasları yerleştirme becerilerinizi en iyi biçimde kullanmanızı sağlayan on strateji vardır. Bizim stratejilerimizi benimserseniz çocuklarınızı güçlü, yetkin bireyler olacak şekilde yetiştirirsiniz. Bundan sonraki bölümlerde bu stratejilerin nasılları ve nedenleri ayrıntılı olarak anlatılacak ama burada her birini kısaca gözden geçirelim.
Önce Kendinizi Güvende Hissedin. Kendinize özen göstermeniz temel bir yapı iskelesi ebeveynliği becerisidir. Yapı iskeleniz sağlam değilse çocuğun “binası”ndan düşen parçaları tutacak kadar güçlü olmayacaktır. Yapının yukarı doğru yükselmesine kılavuzluk edecek kadar istikrarlı olmayacaktır. Yapı