қўзим, айланайин ўзингдан,
Кетарингда бир ўпайин юзингдан,
Тағин селдай ёш оқмасин кўзимдан,
Ёвни енгиб, соғ келгайсан, жон болам, –
деб суйиб хайрлашган бўлса (айтувчи Қарлибоев, Мўйноқ, 5-овул), қиз-келинчаклар эса:
Сувлиғин чайнатиб тулпор мингайсан,
Ўқ ёғдириб душманларни енггайсан.
Қайтиб келиб омон-эсон қўшилиб,
Ўз элингда яйраб даврон сургайсан, –
деб оға-инилари, севган йигитлари узангиси босди (айтувчи Абатова Ўразгул, Чимбой, 5-овул)”. Ибройимнинг мана шундай бошланадиган катта мақоласи эълон қилинганди.
Бу барча ўқув масканларида муҳокама қилинди. Кўп ўтмай, ҳар ер-ҳар ердан халқ оғзаки адабиётининг сўнгги намуналари янгилик сифатида тўпланиб, Ёзувчилар уюшмаси, газеталар таҳририятларига юборила бошланди.
Айниқса, Ибройим Юсупов мақоласида келтирилган, чимбойлик Бекматовдан ёзиб олинган қўшиқлар халқ орасида тез тарқалиб кетди. “Унда туғилган ернинг бахти, тинчлиги учун душман билан аёвсиз курашаётган жасур йигитларга юборилган мана бундай ҳароратли “Саломнома”лар ёзилган:
Мардлигингни қур, оға,
Ёвдан чекинмай тур, оға.
Қарши келган немиснинг
Манглайига ур, оға.
Юборди сени эл, оға,
Эл қадрини бил, оға.
Катта тўйни бошлайлик,
Ёвни енгиб кел, оға!
Ғалабанинг сарин шамоли эсганда, уруш тамом бўлгандан кейинги кунларда далаларда қиз-келинчаклар севган йигитларини, оға-иниларини қандай қувонч билан кутганларини мана бу сатрлар аниқ кўрсатади:
Эккан жийдалари йирик бўлғайда,
Фронтдаги ёрим тирик бўлғайда.
Кўкрагида қўш юлдузлар ярқираб,
Келаётганларнинг бири бўлғайда.
Бизни айира олмас йўлнинг олиси,
Қулоғига етгай ёрнинг нолиши.
Ёвни енгиб омон келса суйганим,
Тўйларга буюргай эккан шолиси.
(Бу ҳам Абатова Ўрозгулдан ёзиб олинган). Қисқача айтганда, уруш даврида яратилган халқ оғзаки ижоди намуналари аввалгиларига қараганда жуда аҳамиятли. Оптимистик янги ғояларга тўла…”
Ибройим Юсупов мақоласининг якунида халқ орасидан топилган ана шундай қўшиқларни ёзиб юборишга, асосан, муаллимлар билан ўқувчи-ёшларни бу ишда фаол бўлишга чақирган. Тахтакўпирнинг тубидан келган Мамбетнинг гапи ўша мақола ҳақида эди.
Кўп ўтмай гурунгнинг равиши “Йўлдош муаллим”га, институтдаги муҳокаманинг хулосасига қараб оғди. Негадир мақтов гапларга тўхталмасдан, камчиликларга ўтиб кетилди. Чимбойдан келган Ўрозбой Зарекеевнинг жаҳли тез эди:
– Достонни тўлиқ ўқиб кўрмай, бошқаларнинг сўзлари бўйича чамалаб сўзлаганларни сазойи қилиш керак эди.
– Ўртага чиқиб фикр айтганларнинг ярми аниқ ўқимаган, бордию ўқиган бўлса ҳам етарли тушунмаган. Қай бирини сазойи қилиб улгурасан?
Ўсарбойнинг бу сўзига ҳадеганда ҳеч ким муносабат билдирмади.
– Энг охирида гапирган ғилай