Abbasiler ve Abbasi Halifeleri. Hasan Yılmaz

İstanbul Boğazı’nın doğu yakasındaki Kadıköy’e kadar ulaşıldı. Henüz küçük yaştaki oğlu VI. Konstantinos adına Bizans’ı yönetmekte olan İrene, yıllık 90 bin dinar vergi karşılığında üç yıl süreli bir barış anlaşması yapmak zorunda kaldı.

      Mehdi Billah döneminde deniz yoluyla fetihlere de girişildi. Bu doğrultuda 776 yılında Abdülmelik b. Şihab komutasında yaklaşık 9000 kişilik bir orduyu Basra’dan deniz yoluyla bugünkü Pakistan’ın liman şehri Karaçi ve Haydarabad şehirlerini de içine alan Sind’in fethine gönderdi. 777’de Sind’e ulaşan ve Bârbed şehrini ele geçiren Abbasi ordusu dönüş yolunda fırtınaya yakalanarak büyük kayıp verdi. Öte yandan Ahmet b. Esed komutasında günümüzde Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan arasında paylaşılan Fergana Vadisi’ne gönderilen ordu da bölgenin başşehri Kasan’ı ele geçirdi.

      Mehdi Billah, daha önce veliaht ilan ettiği büyük oğlu Musa’yı, küçük oğlu Harun lehine feragat ettirmek için Cürcan’a giderken 4 Ağustos 785 tarihinde yolda hayatını kaybetti.

      Döneminde devlet kurumlarını yeniden düzenleyen Mehdi Billah, devletin muhasebesini tutmak ve mali denetimi yapmak üzere 779 yılında Divanü’z-Zimam’ı kurdu. 784-785 yıllarında da Divanü’z-Zimam’a bağlı taşra teşkilatlarını tesis etti.

      Kurumsal kimliği giderek belirgin hâle gelen devlet bürokrasisi, Mehdi Billah döneminde iyice görünür hâle geldi. Bu dönemde kâtipler ve mevali devlet yönetiminde vücut bulmaya başladı. Kâtipler arasında Bermekiler, uzunca bir döneme etki edecek denli Abbasi Devleti’ne nüfuz ettiler.

      HADİ İLEL-HAK (785-786)

      Ebu Muhammed Musa El Hadi İlel-Hak, 764 yılında günümüzde Tahran yakınlarında küçük bir yerleşim yeri olan Rey’de doğdu. Babası Mehdi Billah’ın, amcası İsa b. Musa’yı veliahtlıktan vazgeçirmesi üzerine 777 yılında veliaht tayin edildi. Bu yıldan itibaren kendini babasının yerine hazırlayan Musa, 778 yılından itibaren de fiilen babasının görevini yürütmeye başladı. 779 yılında ise hac emîrliği görevini yürüttü. Babasının 780 yılında Bizans’a sefere çıkması üzerine de devletin yönetimini yine o üstlendi.

      Musa, 784 yılında ordu komutanı olarak Taberistan’a gitti. Kendisinin yokluğunda babası, küçük oğlu Harun’u onun yerine geçirmek istedi. Kendisinin eski adı Astarabad olan Cürcan şehrinde bulunduğu sırada babası tarafından Bağdat’a davet edilen Musa, bu davete müspet cevap vermeyerek babasının kardeşini yerine veliaht yapma planına karşı geldi. Mehdi Billah, planını uygulamak için oğlu Harun ile birlikte Cürcan’a gitmek üzere yola çıktı ancak 4 Ağustos 785 tarihinde yolda hayatını kaybetti.

      Babasının vefat ettiği gün Musa da Hadi İlel-Hak adıyla halife ilan edildi.