kesileceğini yana yakıla söylerlerdi. Hâlbuki köyün altındaki şoseden Çanakkale’ye doğru hiç durmadan asker, araba, erzak, cephane geçiyordu. Ali, dinlerine girer gibi yaptığı Rumların bu garazlarından heyecana geliyor, kiliseden kaçarak köyün aşağısından geçen ırmağın başına gidiyor, söğütlerin altına oturarak saatlerce düşünüyordu. Demek kıştan sonra dünyada bir Türk bırakmayacaklar, hepsini keseceklerdi. Türklerin bundan haberleri yoktu. Hatta geçen askerlerin zabitleri yolda papaza rast gelirlerse muhabbetle selam veriyorlar, “Nasılsın papaz efendi!” diye hatırını soruyorlardı. Kilisede edilen duaları bilseler…
“Ben jandarma kumandanına gider, Türk olduğumu söylerim. Bunların konuştuklarını anlatırım!” niyetiyle kalkardı. Daha kendi köyünün ne tarafa gittiğini öğrenememişti. Köyde yabancı görünce mutlaka bunu sorardı. Bir gün yine kiliseden çıkarken ihtiyar papaza rastladı:
“Nereye gidiyorsun Aleko?”
“Hiç, buradayım…” dedi.
“Öyleyse gel, seninle konuşalım.”
Papazın arkasından yürüdü. Külahının altındaki örgülü beyaz saçlarını tutup koparmak, kafasına, suratına kamçı gibi indirmek ihtiyacını duydu. Dişlerini sıktı. Başını salladı. Papaz, odasına yürüdü. Kapıyı itti:
“Gir!” dedi.
Bahçeye bakan bir pencere vardı. Kahverengi kalın perdesi yarı açıktı. Papaz minderin üstüne, Meryem Ana kandili yanan köşeye oturdu. Ali kapının yanında ayakta duruyordu.
“Otur bakalım.” dedi, “Kapıyı it.”
Ali minderin ucuna ilişti. Papazın gözünün içine bakıyordu.
Sordu:
“Senin anan baban yok, değil mi?”
“Yok.”
“Hayır… Senin anan baban var, kimsesiz değilsin.”
Ali’nin yüreği oynadı. Acaba Türk olduğum duyuldu mu? şüphesiyle titredi. Bozuntu vermemeye çalıştı.
“Hayır, papaz efendi.” dedi, “Benim sizden başka kimsem yok!..”
“Var.”
“Var ama sen bilmiyorsun. Senin anan baban milletindir.”
Ali içinden Oh! dedi. Papazın uzun bir nutkunu cevap vermeden dinledi. Diyordu ki:
“Adam, anası babası için her türlü fedakârlığı etmeli. Hatta canını bile vermeli. Öksüzlerin anası babası milletleridir. Her öksüz, milleti için en büyük hizmetlere hazır olmalı. Öksüze bakan, büyüten millettir. Millet, evladından yardım ister.”
Bu günden sonra ihtiyar papaz her vakit Ali’yi odasına alıyor, ona bazı yerlerini anlamadığı bir lisanla eski Rumların dünyada neler yaptığını, bir Rum kızının yüzerek gidip düşman gemilerini deldiğini, bir Rum kahramanının üç yüz kişi ile bir milyonluk orduları bozduğunu hikâye ediyordu. Ali, elifbadan başka bir şey okumamıştı. Ama bu korkak Rumlar bu kadar yaparsa Türklerin evvel zamanda İstanbul’u, Çanakkale’yi almak için neler yapmış olacaklarını düşünebiliyordu.
Kış geldi geçti. Yine bir sabah Ali kiliseyi süpürmüş, elinde süpürge, yattığı odaya dönüyordu. Papazın açık penceresinden eliyle kendini çağırdığını gördü. Koştu. Süpürgeyi kapıda bıraktı. Kapıdan girdi. Papaz saçlarını tarıyordu. Arkasında siyah bir gömlek vardı. Tarağı yatağın yanındaki masaya bıraktı. Eliyle saçlarını arkaya itti. Mindere ilişti. Kırpmadan bakan mavi derin gözlerini Ali’ye dikti:
“Sana bir şey söyleyeceğim.” dedi, “Otur karşıma.”
“Buyurun.”
“Sen çok güzel Türkçe biliyorsun.”
“Biliyorum.”
“ ‘Ben Türk’üm.’ desen askerler şüphelenmezler, inanırlar.”
“Evet.”
“Sana bir mektup vereceğim. Bunu poturunun içine dikeceksin. Çanakkale’ye gideceksin. Askerlerin arasında bir yol bulacaksın. İngiliz kumandanına bu mektubu götüreceksin.”
“Peki.”
Papazın yüzü güldü. Mavi, derin gözleri parladı. Hâlâ Çanakkale Türklerden alınamadığı için bütün köy halkıyla beraber matemdeydi. Her gün sinirli sinirli düşünüyor, şoseden gelen geçen askerlerin yüzlerinden manalar çıkarmaya çalışıyordu. Ali sokakta, evlerde, kilisedeki ibadetlerde bu umumi yeisi görüyor, için için seviniyordu. Papaz gülümseyince o da gülümsedi. Yine uzun bir nutuk dinledi. Zayıf uzun parmaklı, uzun tırnaklı sarı elleriyle beyaz sakalını okşayarak coşan bu ihtiyar, onda sarsıcı bir heyecan uyandırıyordu. Sekiz aydır kilisenin alaca karanlığı içinde elemli gözyaşları gibi parlayan kandillerin titrettiği gölgeler arasında, insana canlı gibi bakan resimlerin karşısında ruhu da değişmişti. “Büyük Yunan, büyük Rumluk” emelini dinledikçe kalbi şişiyor, acı bir azap boğazına tıkanıyordu. İşittiği, duyduğu, anladığı her şey onda aksi bir tesir bırakıyordu. On dört yaşındaki cahil bir çocuk hayaliyle gözünün önüne köyünün camisini getiriyor, daima ahiretten, sırat köprüsünden, cennetten, cehennemden bahseden ihtiyar imamı mihrabın yanındaki yeşil boyalı kürsüye çıkartıyor… “Büyük Türklük” için, Türk düşmanlarının perişan edilmesi için, tıpkı ihtiyar papaz gibi söyletiyor, ihtiyar papazın sözlerini Türkçe olarak ona tekrarlatıyordu. Ertesi gün poturunun ağına mektubu diktiler. Türk sanılsın diye başına bir fes aldılar. Torbası dört günlük ekmekle, peynirle, haşlanmış yumurtayla dolduruldu. Veda ederken papaz, alnından öptü. Eline bir kâğıt uzattı.
“Bu, Atina İngiliz sefirinden evvelce alınmış bir itimatnamedir.” dedi, “Bunu İngilizlere gösterdin mi bizim tarafımızdan geldiğini hemen anlarlar. Şayet üzerinde yakalanırsa ‘Yerde buldum.’ dersin. Bizden aldığını inkâr edersin.”
“Peki…”
“Karşına İngiliz askerleri çıkınca ‘Kıbrıs!’ diye bağır. Bu sene parola budur. Unutma ha: ‘Kıbrıs.’ ”
“Peki.”
“Hiç korkma. Vatan, evladının hizmetini bekliyor. Milletin kalbi seninle beraber, İngiliz kumandanından bize haber getireceksin. Ne vakit bizi kurtaracaklarını öğreneceksin. Bize müjdeleyeceksin!”
“Peki.”
Papaz, Ali’nin tekrar alnından öptü. Yolda yemeği biterse alması için beş tane de mecidiye verdi. Kiliseden çıkınca Ali jandarma karakoluna gidip İngiliz kumandanına iletilecek bu kâğıdı vermeyi düşündü. Ama vazgeçti. Her şey jandarmaların gözü önünde olurken aldırmıyorlardı. Başını salladı, “Ben bunu Çanakkale’de paşaya götürürüm.” dedi.
Şosede hızlı yürümeye başladı. Hava açıktı. Tekerlek ve hayvan izleriyle örtülü yol yine tenha idi. Bir gün gitti. İki gün gitti. Üç gün gitti. Geceleri yine fundalıklarda yatıyor ama eskisi gibi korkmuyordu. Şimdi ruhu çok kuvvetliydi. Aç kalacağını, yine açıkta kalacağını hiç düşünmüyor, milletine yapacağı hizmeti aklına getiriyordu. Yollarda rast geldiği askerlerle tatlı tatlı konuşuyor, Rumlar arasında duyduğu havadislerin hep aksini işitiyordu. İngilizlerin bir adım ileri atma ihtimalleri yoktu. Süngüden hepsinin ödleri kopuyordu. “Daha bir ay tutunamazlar, boyunlarını kırarlar.” deniliyordu. Arıburnu, Cehennemdere hücumlarını, batan gemileri, tahtelbahirleri, tayyareleri, bombaları, havadan yağan çivi yağmurlarını dinledi. Dinledikçe damarlarındaki kan kaynıyor, bir an evvel paşanın oturduğu yere erişmek hırsıyla âdeta koşuyordu. Dördüncü gün top sesleri