istoriya, adetlär, dil hem din”…). Dooru olacek M. Çakirin “Gagauzlar: istoriya, adetlär, dil hem din” kiyadında…
❖ Sţenaya çıkêr vokal-instrumental grupa “Serin su” (на сцену выходит группа «Serin su»). Dooru olacek, Sţenaya çıkêr “Serin su” vokal-instrumental grupası.
❖ …Türkü hem oyun ansamblisi “Düz ava”. Dooru olacek “Düz ava” türkü hem oyun ansamblisi.
❖ Uşak başçası “Güneşçik”. Детский сад “Güneşçik”. Dooru olacek “Güneşçik” uşak başçası.
❖ Komrattakı reabilitaţiya merkezi “Fidancık” Комратский
❖ Cümnä Topluluu “Meras” Oбщественная организация (OО) “Meras”, dooru olacek, “Meras” Cümnä Topluluu реабилитационный центр“Fidancık» söleerlär, dooru olacek “Fidancık” Komrat reabilitaţiya merkezi.
❖ Aderlik kim yazılêr… (Местоимение kim пишется..) Dooru olacek Kim aderlii yazılêr…;
❖ İşlik oturmaa yazılêr… Глагол сидеть пишется… Dooru olacek Oturmaa işlii yazılêr…;
❖ Ses T döner sesä D (звук T переходит в звук D). Dooru olacek T sesi döner D sesinä;
❖ Komrattakı liţey № 23 (Kомратский лицей № 23). Dooru olacek 23-cü Komrat liţeyi;
❖ Fortepyanoda oynamaa (играть на фортепьяно). Büün kullanılan dooru forma Fortepyanoda çalmaa, ama taa dooru olacek eski, folklorda olan forma Fortepyano çalmaa, yada kemençä çalmaa. Bu fikiri kaavileştirecek iki örnek verelim: Daul düümää hem folklordan bir maani:
Kemençä çala-çala,
Çıktım incä dala,
İncä dal kırıldı,
Kızlar bana darıldı. [T. Zanet.Gagauzluk:kultura, ruh, adetlär, maanilär.S. 338]
Hem zamandaş şiirdä:
Kemençän bitirdi beni,
Göklerä götürdü beni,
Dünnädan ayırdı beni,
Kemençä çalan kız! [G. Karanfil. Seläm getirdim. şiirlär, mektuplar. S.44]
Yukardakı örneklär hem dilimizin strukurası bakımından, hem türkologiya bakımından dooru olêr.
Bizim ofiţial blanklarımızda da yannışlıklar yapılêr, var nasıl demää, ani 98% iş yerlerinin adlarında (tablolarda) yannışlıklar var.
Şkolalarda, alfaviti üüredirkän, yannışlık yapılêr, universitetlerdä dä doorudulmêêr.
Gagauz dilinin Ä, Ö, Ü özel sesleri yannış üürediler: Ä [ya], Ö [yo], Ü [yu], bu da, elbetki, uşaklara zorluk yaradêr yazarkan, örnek: yaamurun yerinä ämur yazêrlar, yol lafının yerinä öl, yukarı yerinä ükarı, uyumaa yazêrlar uümaa h. b. Sanêrım, bu yannışlık lääzım en kısa zamanda doorudulsun.
Şkolalarda, Komrat Devlet Universitetindä üüredilän taa bir yannışlık var. Bu yannışlık şansora kullanılêr TV-dä, radioda, kiyatlarda hem ofiţial konuşmalarda.
Tuna derenin yanında. Lääzım olsun Tuna deresinin yanında, çünkü Tuna deresi izafettir. Saabilik halına bütün izafeti lääzım koyalım (biz yok nasıl parçalayalım izafeti). Ona görä biz hallandırırkan Temel hal Tuna deresi, saabilik halında da olacek Tuna deresinin yanında, ama diil Tuna derenin yanında (4, 90).
❖ Moldova Respublikanın Parlamenti. Hep butürlü, Moldova Respublikasının Parlamenti dooru olacek;
❖ Gagauz dilin gramatikası…, temel hal gagauz dili bu formaya eklener -nin saabilik halı afiksi. Olêr Gagauz dilinin gramatikası…;
❖ Gagauz literaturanın aaraştırmacıları lääzım olsun gagauz literaturası+nın aaraştırmacıları;
❖ gagauz resimcileri+nin tabloları dooru olacek;
❖ Valkaneş kasabanın yaşayannarı. Dooru olacek, Valkaneş kasabası+nın yaşayannarı.
Yukardakı örneklerä baksak, annêêrız, ani kullanılan yannış formaların saabilik afiksini alsak, lafbirleşmelerin maanasız kaldıını göreriz: Moldova Respublika, gagauz literatura, Valkaneş kasaba. Bu da gösterer, ani kullanılan forma yannış. Taa bir fakt o, ani küülerdä insan dooru lafeder, hem dä 1933-cü yılda yazıya alınan M. Çakirin kiyadında da teklif olunan forma kullanılêr [5] .
Bir sıra dünnää dillerindä var bir meraklı baalayıcı: este, sunt moldovan dilindä; ist, sind alman dilindä, is ingilizçedä; это yada – (tire) ruşçada. O gagauzçada da -dır, -dir, -dur, -dür \\ -tır, – tir, tur, -tür afiksindä kendini gösterer. Örnek, alm. Die Kinder sind unsere Zukunft, rus. Дети – (это) наше будущее, gag. Uşaklar bizim geleceemizdir. Bu afiksi bän kullansam, Türkiyä türkçesindä lafeder söleyeceklär, çünkü zamandaş gagauz dilindä bu afiks siirek kullanılêr, ama kimi küülerdā insannarın lafetmesindä var. Taman kaybelmedi. Bu afiksä pek sık rasgeleriz folklorumuzda, M. Çakirin “Gagauzlar: istoriya, adetlär, dil hem din” kiyadına: Besarabiyalı kolonistlerin baş koloniyasıdır, en şannı küüyüdür Komrat [2, s.60], Gagauzlar diildir grek [2, 73]. Hep bu kiyatta Avdarmalı Vladimir Kasımın M. Çakirä yazdıı kutlama kiyadında da bu afiksä rasgeleriz: Faydalayalım biz bu günü, ani ölä şannıdır Canabiniz için… [2, 94]. Üürenmäk kiyatlarının son basımnarında bu afiks kullanılêr, ama neçinsä Y (yotlan), örn. şannıydır, tatlıydır h. b.
Açıklamaa istediim, taa bir forma var. Bu formalar gösterer zanaatı, yada ofiţial yazıları.
Durgunalım bitki örnektä. Gagauz filologiya kafedrası lafbirleşme-sini yannış esap ederim, neçinki, gagauz dilindä gagauz filologiya deyimi annaşılmêêr, annaşılêr gagauz filologiyası – bu bir izafettir, biz yok nasıl parçalayalım izafeti, ona görä izafetä eklener istenilän başka bir laf, bizim durumda kafedra sözü eklener, da dooru olêr gagauz filologiyası kafedrası.
Taa ileri dä konuşmalarımda sölärdim, ani gagauz gramatikasının bir kısımı, taa çok sintaksisi, rus gramatikasına görä kurulmuştur. Üürenmäk kiyatlarında üürenicilerä bellilikçi dal cümleleri üüredirkän kiyatlarda türlü örneklerä rasgeleriz: Kafadarım, angısı avtobustan indi, bana yaklaştı