düşmanlar geliyor
Eskiden beri saldırıyorlar
Ecelleri kudurtup duruyorlar
Bunlar geldikleri dağ geçitlerini
Güneş ışıtmış gibi güzel parlatarak
Bunlar bindikleri atları
Kamçı göstermeden yorarak
Dağ geçidimizde iki atlı oynuyor
Yürekleri tereyağı gibi kaynıyor
Rastladıklarına iyi davranmıyorlar
Dağların içinde tereddütlü hareket etmiyorlar
Onlar bize iyi niyet beslemiyorlar
Bizden korkup kuytulara gizlenmiyorlar
Eskiden beri takip ediyorlar
Dağlıların bir çok malını gaspediyorlar
Şimdi gelip sizden vergi istiyorlar
Kendilerinden korktuğumuzu zannediyorlar
Şeref-haysiyeti ayaklar altına alıyorlar
Yüz kızartıcı bir iş yapıyorlar
Karaçay-Malkarlılar arasında yapılan halk edebiyatı araştırmaları Zantuvdu’nun söylediği şiirlerin, destan parçalarının halk arasında yayıldığını ve halkın malı haline geldiğini göstermektedir. Zantuvdu’ya ait pek çok destan köyden köye, nesilden nesile yayılırken değişikliklere uğramıştır. Artık bunların bir çoğunun Zantuvdu’nun söylediği orijinal biçimiyle halk arasından tespit edilip derlenmesine imkân kalmamıştır. Yaşadığı dönemin olaylarına ışık tutan Zantuvdu’nun eserleri Karaçay-Malkar halk edebiyatının ürünleri olarak günümüzde yaşamaktadır.
Koçhar Oğlu Kasbot
Karaçay-Malkar Halk Şairlerinin Büyük Ustası
KOÇHAR OĞLU KASBOT
Kasbot Karaçay’ın Koçhar soyuna mensup fakir bir ailenin oğlu olarak 1834 yılında Karaçay köylerinden Uçkulan’da dünyaya geldi. Kasbot’un babası Koçharların Bagır gençliğinde Abzeh Çerkesleri tarafından kaçırılmış ve Kafkas dağlarının ardında yaşayan Gürcü kabilelerinden Svanlara köle olarak satılmıştı. Bagır köle olarak yedi kere satıldıktan sonra, izini bulan akrabaları tarafından özgürlüğü satın alınarak kurtarılmış ve Karaçay’a geri dönmüştü. Bagır’ın Kasbot, Tavmırza, Gitçe ve Okay adlarında dört oğlu, Hasanahan ve Tavbiyçe adlarında iki kızı olmuştu.
Kardeşlerin en büyüğü olan Kasbot on yaşında iken zengin ailelerin yanında çobanlık yapmaya başladı. Gençlik yıllarında Kasbot Karaçay’ın dışında Kabardey’de, Malkar’da ve Gürcü-Svanlarda çobanlık yaparak geçimini sağladı. Bu arada Çerkes ve Gürcü-Svan dillerini de öğrendi.
Hayatı büyük sıkıntılar içinde geçen Koçhar oğlu Kasbot gençlik yıllarında yazdığı şiirlerinde zor yaşantısını dile getirdi. Bu sırada Karaçay-Malkar’da sosyal tabakalar arasındaki eşitsizlikler, zengin aileler ile fakir halk tabakası arasındaki çekişmeler de Kasbot’un yazdığı şiirlerin konuları arasında yer aldı. Kasbot yaşadığı dönemde halkının büyük acılarına da tanık oldu ve destan türündeki eserlerinde bunları dile getirerek yaşanan olayları ölümsüzleştirdi.
Koçhar oğlu Kasbot 24 Aralık 1940’ta Karaçay’ın Kart Curt köyünde hayata gözlerini yumdu. Doğduğu köy olan Uçkulan’da toprağa verilen Koçhar oğlu Kasbot 106 yıllık ömründe Karaçay-Malkar halk edebiyatına sayısız eserler kazandırdı.
Kasbot henüz yirmibir yaşında bir delikanlı iken, 1855 yılında yazdığı ‘Calçılık’ (Irgatlık) adlı şiirinde hayatının zorluklarını şöyle dile getiriyor:
Cazdan başlab kaçha cetdim
Solumayın, otun etdim
Cılkı kütdüm, biçen çaldım
Hakıma va gırnay aldım
Kış kelgenley, sırtha barıb
Ögüzle bla balas tartıb
Tavga barıb, tavdan tüşüb
Eki ayagım, betim üşüb
Calçılıkda, carlılıkda
Bir Duvut’da, bir Cazlık’da
Çabırlarım cırtıldıla
Bayla artha ıhtırdıla
Canlamadım kıyın işden
Cazga avrub cetdim küçden
Hakıma va – kotur gılca
Aşım – mulhar, ornum – murcar
Calçılıkda ötgen cılım
Mıdahlıkdan tolgan cırım
İlkbahardan başlayıp sonbahara ulaştım
Dinlenmeden, odun kestim
At sürüsü güttüm, ot biçtim
Emeğimin karşılığı olarak eşek aldım
Kış gelince, dağ yamacına çıkıp
Öküzlerle kızak çekip
Dağa gidip, dağdan inip
İki ayağım, yüzüm üşüyüp
Irgatlıkta, fakirlikte
Çarıklarım yırtıldılar
Zenginler itip kakaladılar
Kaçmadım zor işten
Bahara güçlükle çıktım hastalıktan
Emeğimin karşılığı ise – uyuz inek
Yemeğim – kuru ot, yatağım – çoban sediri
Irgatlıkta geçen bir yılım
Hüzünle dolan şarkım
Horasan’ın Şarkısı
Kasbot’un aşk konusunu işlediği şiirlerinden biri ‘Horasan’ adlı eseridir. Otuz yaşını bitirdiği yıllarda Kasbot, Korkmazların Caşarbek adlı bir zenginin yanında ırgat olarak çalışmaya başlar. Caşarbek’in kızı Horasan, kara kaşlı – kara gözlü, esmer tenli, geniş omuzlu, sağlam yapılı bir delikanlı olan Kasbot’a âşık olur. Kasbot da gönlünü Horasan’a kaptırır. Ancak durumu öğrenen Horasan’ın babası Caşarbek, Kasbot’u dövdürüp evinden attırır, Horasan’ı da ahıra hapseder. Kızını fakir bir ailenin oğlu olan Kasbot’a vermek istemeyen Caşarbek bir hafta sonra Horasan’ı zengin bir ailenin oğlu ile evlendirir. Bu acıya dayanamayan Kasbot Uçkulan köyünden Duvut köyüne göç eder. Kasbot, Horasan’a yazdığı şiirlerden birinde ona şöyle seslenir:
Arkan atıb turama, aruvum
Kabartı cılkıda tuvlaga
Tansık bolub ölüb barama
Karaçayda kara suvlaga
Sanga süymekligimi cırga salıb aytsam
Sarnay ötedile zurnukla
Horasanım deb cerge karasam
Muval boladıla kırdıkla
Mında