тимсоҳ терисидан тикилган аёлларнинг жажжигина сумкачаси ётарди. Холмс уни очиб, ичидаги нарсаларни столга тўкди! Ичидан резина билан боғланган йигирмата эллик фунтли қоғоз пул тушди, холос.
– Буни олинг, судда далилий ашё сифатида керак бўлади, – деди Холмс сумкачани ичидаги пул билан инспекторга узатар экан. – Энди учинчи ўқ кимга қаратилганини аниқлаш лозим. Дераза ромидаги ошпаз хотин миссис Кинг билан гаплашсам девдим… Сиз, миссис Кинг, гумбурлаган ўқ овозидан уйғониб кетганингизни айтдингиз. Бу билан сиз биринчи отилган ўқ иккинчисидан қаттиқроқ гумбурлади, демоқчи эмасмисиз?
– Мен ухлаб ётган эдим, сэр, шунинг учун аниқ бир нарса дея олмайман. Назаримда ўқ жуда қаттиқ гумбурлагандай бўлди, сэр.
– Бу гумбурлаш, сизнингча, деярли баравар отилган икки ўқнинг овози эмасмикин?
– Мен бунинг фаҳмига ета олмайман, сэр.
– Шундай бўлган, бунга ишончим комил. Ўйлайманки, инспектор Мартин, бу хонада биз бошқа ҳеч нима била олмаймиз. Агар мен билан юришга рози бўлсангиз, ҳозир боққа чиқамиз; қарайликчи, у ерда диққатга сазовор бирон нима топилиб қолармикин.
Деразанинг шундоққина пасти гулзор экан. Биз шу ерга яқин бордик: гуллар топталган, нам ерда оёқ излари аниқ кўзга ташланарди; бу учи найза, узун пойабзал кийган эркак кишининг изи эди. Холмс худди яраланган қушни қидираётган този итдек ўтлар, япроқлар орасини титкиларди. Бирдан у севинчдан чинқириб юборди, энгашиб ердан жажжигина мис цилиндрча олди.
– Ўзим ҳам шундай ўйлаган эдим! – деди у. – Пистолетнинг қайтаргичи бўлган. Мана учинчи гильза. Инспектор Мартин, энди терговни деярли тугади десак ҳам бўлади.
Бу гапни эшитган қишлоқи инспектор ҳангманг бўлиб қолди: унинг Холмсдаги тезкорлик ва маҳоратига қойил қолгани яққол кўриниб турарди. Аввалига у ўз фикрини ўтказишга уриниб кўрган эди, лекин хиёл вақт ўтмай, Холмснинг фаолиятига қойил қолиб, бутунлай унинг измида юра бошлади.
– Кимдан шубҳаланяпсиз? – деб сўради у.
– Буни сизга кейинроқ айтаман. Бу масала бир неча моддадан иборат, аммо ҳозирча уларни сизга изоҳлай олмайман. Очиғи, менинг бу кашфиётим жуда таранглашиб кетди, шунга кўра, агар яна бир оз сабр қилиб, кейин ҳамма гапни бир йўла изоҳлаб берсам, оқилона иш бўлади, менимча.
– Ихтиёрингиз, мистер Холмс, ишқилиб, қотил қўлимиздан чиқиб кетмаса бўлгани.
– Мен ҳеч нимани сир тутмоқчи эмасман, гап шундаки қидирув иши қизғин бораётган пайтда кўзлаган режамга узундан-узун ва муфассал изоҳ бериб ўтиришнинг асло иложи йўқ. Мазкур жиноятни фош этувчи далиллар қўлимда. Баайни леди ҳеч қачон ҳушига келмаган тақдирда ҳам, бу тунда юз берган барча воқеаларни тиклаймиз ва жиноятчини одил суд ҳукмига албатта топширамиз. Энг аввал мен шуни билмоқчи эдим: бу яқин ўртада Элриж деган одам йўқми?
Бу ҳақда хизматкорлардан сўраб, суриштира бошлашди, лекин ҳеч ким бундай одамнинг дарагини эшитмаган экан. Фақат отбоқарнинг шогирди бирдан эслаб қолди:
– Бу ердан бир неча миля нарида, Ист-Рэстонга яқин жойда Элриж деган фермер яшайди.
– Унинг фермаси