şöyledir: Ramirez de Fueuleal Historia de los Mexicanos por sus Pinturas Böl. I, Anales del Museo Nacional; ikisi de Kingsborough’nun Mexican Antiquities’inde yer alan Codex Telleriano-Remeusis ve Codex Vaticanus.
Tonaca tecutli için yapılan genel tercüme “Varoluşumuzun Tanrısı” şeklindedir. To “Bizim”, naca “et”, tecutli “şef veya efendi”. Gerçekte daha ince bir anlama sahiptir. Naca yenilen et için kullanılmaz (bu anlama gelen gelime nonoac’tır) aksine bedenlerimizin etidir, canımız ve varlığımızdır. Bkz. Anales de Cuauhtitlan, s. 18.
42
Cipactli ve Cipactouall adları tatmin edici biçimde analiz edilmemiştir. Senor Chavero’nun önerdiği köken (Anales del Museo Nacional, Tom. II s. 116) yalnızca hayal ürünüdür: tonal şüphesiz tona “parlamak / uyarmak” fiilindendir; cipuetli’nin ise chipanac “güzel yahut berrak bir şey” kelimesinin kişi ekli ve yumuşatılmış bir şekli olduğunu düşünüyorum. Dolayısıyla, bu birleşik kelimenin anlamı “ Güzel ve Parlak Kişi”dir. Chavero’nun xomitl “ayak” kelimesinden türettiği oxomueo ise belki de Popol Vuh’a göre “insan ırkının anası” anlamında olan ve Maya dilinde “saklamak” ya da “toprağa gömmek” anlamındaki bir kökten geldiğini başka çalışmalarda gösterdiğim xmukane kelimesiyle aynıdır. Bkz. The Names of th Gods in the Kiche Mythss Trans of the Amer. Phil. Soc, 1881.
43
Chichimeca ismi bir muamma olmuştur. Chichi “köpek” ve mecatl “ip” kelimelerinden türemiş gibi gözüküyor. Yaygın geleneğe göre Chihimeca’lar Aztekler gelmeden önce Meksika’da yaşayan barbar bir kavimdi. Ancak Sahagun, asıl Chicimeca’ların Toltekler olduğunu söylüyor (Lib. X. Böl. XXIX). Ele aldığımız mitte Chicimeca’ların yıldızlar olduğu açıktır.
44
Popol Vuh, Le Livre Sacré des Quichés, s. 193.
45
Bkz. H. de Charencey, Des Couleurs Considérées comme Symboles des Points de l’Horizon chez les Peuples du Nouveau Monde, Actes de la Société Philologiques, Tome VI. No. 3.
46
Mitin bu versiyonunun tamamı Ramirez de Fuenleal’in eserinden alınmıştır. Bu eseri bazı bakımlardan sahip olduğumuz en değerli kaynak olarak görüyorum. Mitin bu versiyonu, Yenidünya’nın fethi sonrası hayatta kalan en yetkin kimselerin izah ettiği haliyle doğrudan Azteklerin kutsal kitaplarından alınmıştı.
47
Alfredo Chavero, La Piedra del Sol, in Anales del Museo Nacional, Tom. 1, s. 353, et seq.
48
A. S. Gatschef, The Four Creations of Mankind, a Tualiti myth, in Transactions of the Anthropological Society of Washington, Vol. I, s. 60 (1881).
49
Paul Haupt, Der Keilinschriftliche Sintfluthbericht, s. 17 (Leipzig, 1881).
50
Gabriel de Chaves, Relacion de la Provincia de Meztitlan, 1556, Colecion de Documentos Ineditos del Archivo de Indias, Tom. IV. s. 535-536. Chaves, isimleri tercüme etmez fakat ben bu tercümelerin doğru olduğunu düşünüyorum. Yalnızca üçüncü ismin çevirisi hatalı olabilir. Bu isim, tentetl “dudak taşı” ile temicti “katil” yerine temictli “rüya” kelimelerinin birleşiminden oluşuyor olabilir.
51
Ixcuina ayrıca zevk tanrıçasının ismiydi. Bu isim, ixtli “yüz”, cui “almak” ve na “dört” kelimelerinden türetilmiştir. Bkz. MM. Jourdanet ve Simeon’un, Sahagun’un Historia, s. 22 çevirisine ekledikleri not.
52
Dr. Schultz Sellack, Die Amerikanischen Götter der Vier Weltgegenden und ihre Tempel in Palenque, in Zeitschrift für Ethnologie, Bd. XI, (1879).
53
“Tonalan, ô lugar del sol,” diyor Tezozomoc (Cronica Mexicana, Böl. 1). Kelimenin tam şekli tona “hacer sol” ve yer eki tlan’la türetilmiş olan Tonatlan’dır. Tollin “saz, kamış” kelimesinden yapılan türetmenin bir kıymeti yoktur ve resim yazısında Tollan’ın bir saz yığınıyla temsil edilmesi de önemsizdir (Kinsborough, Vol. VI. s. 177, not) zira bu durum, isimlerin resimli bilmecelerle temsil edildiği resim yazısı kurallarına uymaktan ibarettir. Herrera’nın verdiği “Lugar de Tuna” ya da (kaynanadilinin yenilebilir meyvesi olan) tuna meyvesinin bulunduğu yer anlamındaki türetme ise daha da saçmadır (Historia de las Indias Occidentales, Dee. III. Lib. II, Böl.. XI) zira tuna kelimesi Aztek dilinden değildir, aksine Küba ve Haiti yerlilerince konuşulan Arawack diyalektine aittir.
54
Mayaların Chilan Balam, Kakçikellerin Record from Tecpan Atitlan ve Kiçelerin ulusal kitabı Popol vuh, Tulan hakkında çok şey söylemektedir. Bu çalışmaların hepsi çok eski bir tarihte yerliler tarafından yazılmıştı ve tümü özgün dillerinde korunmuştur ancak ne yazık ki sadece bahsettiğimiz son kitap yayımlanmıştır.
55
Sahagun, Historia, Lib. III, Böl. III.
56
Francisco Ernantez Arana Xahila, Memorial de Tecpan Mitlan. MS. in Cakchiquel.
57
Le Popol Vuh, s. 247. Yaqui adı Kiçe dilinde medeni ya da kibar anlamına gelir ve Aztekler için kullanılmıştır fakat kökeni bakımından Aztek dilindeki yauh “gitmek” kökünden gelir, yaque “seyyahlar” ve “tüccarlar” manasındaki kelime de buradan türetilmiştir. Aztek tüccarlarının üstün ve kültürlü bir sınıf olduğunu gören Kiçeler tüccarların kendilerine verdiği ismi kendi dillerine alarak yukarıda verilen anlamda kullandılar. Karşılaştırma için Historia de Nueva España, Lib. IX, Böl. XII.
58
Unvanları Tlanqua “büyük bir kararlılıkla diş geçirmek” ve cemilhuitia “bütün bir gün boyu koşmak” kelimelerinden oluşan Tlanqua cemilhuique’ti. Sahagun, Historia, Lib. III. Böl. III, and Lib. X, Böl. IXIX. Ayrıca Tezcatlipoca hakkındaki şu mitle karşılaştırınız: Tezcatlipoca, mısır kavuran yaşlı bir kadın kılığına girmişti ve kavurduğu mısırların kokusu ne kadar uzakta olurlarsa olsunlar Tolteklere hemen ulaşırdı. Oraya geldikleri zaman kadın Toltekleri öldürdü. Id. Lib. III, Böl. XI.
59
“Discipulos” Duran, Historia, in Kingdborough, Vol. VIII, s. 260.
61
Burada betimlendiği üzere Tolteklerin bu özelliği için bkz. Ixtlilxochitl. Relaciones Historicus; Veitia, Historia, passion.
62
“Se metió (Quetzalcoatl) la tierra adentro hasta Tlapallan ó segun otros Huey Xalac, antigun patria de sus antepasados, en donde vivió muchos años.” Ixtlilxochitl, Relaciones Historicas, s. 394, in Kingsborough, Vol. IX. Xalac, xalli “kum” ve lokatif ekiyle türetilmiştir. Nahuatl dilinde xalli aquia “kuma girmek” ifadesi, ölmek anlamında kullanıl
