dowodca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec pozniejszego krola polskiego, Michala Korybuta Wisniowieckiego (1640–1673).
510
tempus fugit (lac.) — czas ucieka.
511
kunktatorstwo (z lac.) — zwlekanie.
512
rohatyna (z ukr.) — wlocznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ja bylo wyciagnac.
513
kiscien — rodzaj broni, zlozonej z trzonka i kolczastej kuli na lancuchu.
514
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
515
szarak — ubogi szlachcic.
516
holysz (z ukr.) — golec, biedak.
517
wejsc w paragon (daw.) — mierzyc sie, rownac sie.
518
aut pacem, aut bellum (lac.) — albo pokoj, albo wojna.
519
z sokoly — dzis popr. forma N. lm: z sokolami.
520
maty (ukr.) — matko.
521
lopnac (z ukr.) — trzasnac, peknac.
522
Perejaslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.
523
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
524
prezydium (z lac. praesidium) — straz, zbrojna zaloga.
525
poltorasta (daw.) — sto piecdziesiat, tu: stu piecdziesieciu.
526
semen (daw.) — Kozak na czyjejs sluzbie, zbrojny sluzacy.
527
zolnierzow — dzis popr. forma D. lm: zolnierzy.
528
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
529
zali (starp.) — czy.
530
persona (lac.) — osoba.
531
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
532
Tuzu, tuzu, serce bolyt’ (ukr.) — tesknie, smuce sie, serce boli.
533
serpentyna (daw.) — szabla szlachecka.
534
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
535
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokoj dla dam) — damy dworu, stale towarzystwo ksieznej.
536
synowica (daw.) — bratanica.
537
dziewosleb — osoba starajaca sie o reke dziewczyny w czyims imieniu; swat.
538
zzyly — dzis raczej: zzyty.
539
ordynek (z niem. Ordnung) — porzadek.
540
choragiew woloska — oddzial lekkiej jazdy, sprawdzajacej sie dobrze w poscigach i zwiadach; w choragwiach tych sluzyli czesto zolnierze z Woloszczyzny, ale takze Polacy i Ukraincy; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
541
Zadnieprze — Lewobrzezna Ukraina, tereny na wschod od Dniepru, gdzie polozone sa np. Poltawa i Lubnie.
542
Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrot stosowany w XVII w. wylacznie w pismie.
543
choragiew tatarska — hist. jednostka polskiego wojska, oddzial lekkiej jazdy, liczacy ok. 100 zolnierzy; nazwa wiaze sie z tatarskim stylem walki, w ktorym szybkosc i zwrotnosc rekompensowala brak ciezkiej zbroi; wojsko tego typu sprawdzalo sie doskonale w czasie poscigow za uciekajacym nieprzyjacielem.
544
polanka — tu: oboz wojskowy.
545
od Tatar — dzis popr. forma D. lm: od Tatarow.
546
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
547
prezydium (z lac. praesidium) — straz, zbrojna zaloga.
548
poroh (ukr.: prog) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemozliwiajaca swobodna zegluge; kraina ponizej porohow Dniepru nazywala sie Nizem albo Zaporozem i byla zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
549
Chortyca — najwieksza wyspa na Dnieprze, na wysokosci dzisiejszego miasta Zaporoza, w XVII w. na Chortycy znajdowal sie osrodek Kozakow rejestrowych.
550
Kuczkasy (ukr. Kiczkas a. Kuczuk-As) — miejsce o duzym znaczeniu strategicznym, polozone na lewym brzegu Dniepru ponizej porohow, naprzeciw wyspy Chortycy, kiedys osada kozacka, dzis w granicach miasta Zaporoza.
551
mogila — tu: kopiec.
552
Czasem tez, chociaz i spokojnie bylo od Tatar (...) — sa to slowa Maszkiewicza, ktory mogl nie wiedziec o bytnosci Samuela Zborowskiego na Siczy [Samuel Zborowski (zm. 1584), magnat polski, rotmistrz krolewski, skazany za morderstwo banita, jako hetman kozacki przebywal na Siczy w latach 70-tych XVI w. Red. WL]. [przypis autorski]
553
Nienasytec — piaty z dziewieciu porohow Dniepru, blisko prawego brzegu znajdowal sie na nim 7-metrowy wodospad.
554
Scylla i Charybda (mit. gr.) — potwory morskie, opisane przez Homera w Odysei, zagrazajace zeglarzom w Ciesninie Mesynskiej.
555
od niedogarkow (daw.) — z powodu niedopalonych resztek.
556
poloz — nazwa licznych gatunkow duzych, niejadowitych wezy.
557
1 lokiec — ok. 60 cm.
558
pro aeterna rei memoria (lac.) — na wieczna rzeczy pamiatke.
559
Ulisses a. Odyseusz — bohater Iliadyi Odysei Homera, przeklety przez Posejdona, boga morz, podrozowal przez 10 lat po swiecie, nie mogac trafic do domu.
560
do Hadu — do Hadesu; Hades (mit. gr.) — podziemna kraina umarlych.
561
fines (lac.) — granice, krance.
562
orbis terrarum (lac.) — krag ziemi.
563
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
564
wakans (z lac.) — wakat, wolne miejsce.