566
lafa (starop.) — wikt, zold.
567
ochedostwo (starop.) — porzadek.
568
Malchus — wedlug Ewangelii sw. Jana sluga arcykaplana jerozolimskiego, czlowiek, ktoremu swiety Piotr obcial ucho podczas aresztowania Jezusa w Wielki Czwartek.
569
regimenta — dzis popr. forma M. lm: regimenty.
570
rekodajny — dworzanin, ktorego zadaniem bylo podawac reke pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.
571
hajduk (z weg.) — lokaj.
572
pajuk (daw.) — czlonek sluzby lub strazy przybocznej; lokaj.
573
zolnierzow — dzis popr. forma D. lm: zolnierzy.
574
Chorol — miasto na Poltawszczyznie, na lewym brzegu srodkowego Dniepru.
575
Zadnieprze — Lewobrzezna Ukraina, tereny na wschod od Dniepru, gdzie polozone sa np. Poltawa i Lubnie.
576
detyna (ukr.) — dziecko.
577
hajdamaka (z tur.) — buntownik, rozbojnik, uczestnik ktoregos z powstan chlopskich na Ukrainie w latach 1730–1770; tu: awanturnik, opryszek.
578
Tytus Liwiusz (59 p.n.e.–17 n.e.) — historyk rzymski.
579
pastorum convenarumque plebs transfuga ex suis populis (lac.) — tlum pasterzy i przybyszow, zbiegow ze swoich plemion.
580
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
581
towarzysz — tu: rycerz, szlachcic, sluzacy w wojsku.
582
wojlok (z tur.) — filc, gruby material ze zbitej welny.
583
My po bozej mylosti kniaz i hospodyn (ukr.) — my, z bozej milosci ksiaze i pan.
584
etc (lac. et caetera) — i tak dalej.
585
Koriat a. Michal Giedyminowicz (ok. 1306 - ok. 1365) — ksiaze nowogrodzki, syn Giedymina, wielkiego ksiecia litewskiego; stryj krola polskiego, Wladyslawa Jagielly.
586
Rurykowicze — potomkowie Ryryka; Ruryk (zm. 879) — wodz Waregow (wikingow), zalozyciel panstwa ruskiego (Rusi Kijowskiej i Nowogrodzkiej).
587
zolnierzow — dzis popr. forma D. lm: zolnierzy.
588
Woloszka — kobieta pochodzaca z Woloszczyzny; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
589
trabant (daw.) — zolnierz strazy przybocznej.
590
hospodar — tytul wladcy Woloszczyzny, panstwa polozonego na terenie dzisiejszej pld. Rumunii, zaleznego od Imperium Osmanskiego.
591
Tatarzy budziaccy — Tatarzy zamieszkujacy w Budziaku; Budziak — kraina hist. nad Morzem Czarnym, pomiedzy Dniestrem a Dunajem.
592
Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
593
czaus murza (z tur.) — wysoki urzednik dworski, wyslannik.
594
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
595
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
596
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
597
excitare (lac.) — wzbudzic.
598
non prohibeo (lac.) — nie zabraniam.
599
impediment (z lac.) — przeszkoda.
600
dworzany — dzis popr. forma N lm: dworzanami.
601
cor, cordis (lac.) — serce; tu B. lm corda: serca.
602
monstrum (lac.) — potwor.
603
jasyr — niewola tatarska.
604
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokoj dla dam) — damy dworu, stale towarzystwo ksieznej.
605
Apage, satanas (lac.) — idz precz, szatanie.
606
Musial czekac z tym, az cwierc wyjdzie — mowa o okresie karencji a. zaloby, ktory musi minac od smierci poprzednika; cwierc — kwartal, trzy miesiace.
607
J. O. — skrot od: jasnie oswiecony.
608
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
609
februarius, februarii (lac.) — luty; tu D. lp: lutego.
610
eiusdem matris (lac.) — tej samej matki.
611
bellum civile (lac.) — wojna domowa.
612
guldynka (starop.) — mysliwska strzelba gwintowana.
613
bitwa pod Solonica (1596) — bitwa, w ktorej hetman Zolkiewski pokonal kozackich powstancow Semena Nalewajki, a jego samego wzial do niewoli; zwana tez bitwa pod Lubniami a. bitwa pod Ostrym Kamieniem.
614
Zolkiewski, Stanislaw herbu Lubicz (1547–1620) — polski magnat, hetman, kanclerz wielki koronny, wojewoda kijowski, kasztelan lwowski, sekretarz krolewski, wodz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginal w czasie bitwy pod Cecora.
615
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.
616
Loboda, Hryhorij (zm. w 1596) — ataman kozacki, drugi przywodca powstania Nalewajki 1595–1596.
617
nad Solonice, gdzie ongi Zolkiewski tak strasznie Nalewajke, Lobode i Krepskiego pogromil — bitwa pod Solonica (1596), hetman Zolkiewski pokonal kozackich powstancow Semena Nalewajki, a jego samego wzial do niewoli; zwana tez bitwa pod Lubniami a. bitwa pod Ostrym Kamieniem.
618
oczeret (ukr.) — trzcina; szuwary.
619
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
620
Sula — rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy doplyw Dniepru; nad Sula leza Lubnie,